Σάββατο 24 Δεκεμβρίου 2016

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Μιλώ Για Την Κρίση Με Το Παιδί. Εμπιστευτική Επιστολή Σε Μεγάλους Που Σκέφτονται

Νίκος Σιδέρης, Μιλώ για την κρίση με το παιδί. Εμπιστευτική επιστολή σε μεγάλους που σκέφτονται, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2013.

1. Τα ερω­τή­μα­τα 

Τι λέμε στα παι­διά μας όταν γύρω μας ο κό­σμος κα­ταρ­ρέ­ει; Πως συ­ζη­τά­με μαζί τους; Με ποιο απλό και κα­τα­νοη­τό τρόπο τους τα εξη­γού­με; Πότε θα μι­λή­σει ο με­γά­λος στο παιδί για την κρίση; Ποιος είναι ο σκο­πός αυτής της συ­νο­μι­λί­ας; Τι θα του πει; Και, το σπου­δαιό­τε­ρο, πώς θα του μι­λή­σει; 

Στο εν λόγω βι­βλίο, το οποίο παρ’ ότι εκ­δό­θη­κε το 2013 εξα­κο­λου­θεί να δια­τη­ρεί την επι­και­ρό­τη­τά του, ο ψυ­χί­α­τρος και ψυ­χα­να­λυ­τής Νίκος Σι­δέ­ρης (Ν.Σ.), επι­χει­ρεί να προ­σεγ­γί­σει αυτά τα ερω­τή­μα­τα τόσο από την οι­κο­νο­μι­κή όσο και από την ψυ­χο­λο­γι­κή τους διά­στα­ση, προ­σπα­θώ­ντας να δώσει απλές απα­ντή­σεις και να υπο­δεί­ξει τρό­πους άμε­σους και εφαρ­μό­σι­μους στην πράξη.

Σκο­πός του βι­βλί­ου είναι να βοη­θή­σει τόσο τους γο­νείς όσο και τους εκ­παι­δευ­τι­κούς και γε­νι­κά τους με­γά­λους να μι­λή­σου­με με το παιδί κατά τρόπο που να προ­στα­τεύ­ει τον ψυ­χι­κό του κόσμο από τα πλήγ­μα­τα και τις απει­λές και να με­του­σιώ­σει τη δο­κι­μα­σία σε πο­λύ­τι­μα μα­θή­μα­τα ζωής. Και για να το κά­νουν αυτό ο με­γά­λοι είναι ανα­γκαίο να κα­τα­νο­ή­σουν πρώτα οι ίδιοι τους μη­χα­νι­σμούς, τις αι­τί­ες και τις δια­δι­κα­σί­ες της κρί­σης. Γι’ αυτό, είναι ένα βι­βλίο που απευ­θύ­νε­ται στους με­γά­λους. 

Η κρίση είναι για όλους μια με­γά­λη δο­κι­μα­σία. Υλική και ψυ­χι­κή. Οι αλ­λα­γές που βιώ­νει η χώρα σε οι­κο­νο­μι­κό και κοι­νω­νι­κό επί­πε­δο, είναι μια πρω­τό­γνω­ρη κα­τά­στα­ση, η οποία έχει να εμ­φα­νι­στεί από την εποχή του Με­σο­πο­λέ­μου. 

2. Πως αι­σθά­νο­νται τα παι­διά 

Το παιδί, το οποίο πα­ρα­κο­λου­θεί το θυμό, τους φό­βους και τις ανη­συ­χί­ες των γο­νέ­ων του, σχε­τι­κά με τα οι­κο­νο­μι­κά προ­βλή­μα­τα που αντι­με­τω­πί­ζει η οι­κο­γέ­νεια, όπως ο πε­ριο­ρι­σμός των ει­σο­δη­μά­των ή η απώ­λεια της ερ­γα­σί­ας κλπ., διαι­σθά­νε­ται ότι κάτι άσχη­μο συμ­βαί­νει. Διότι, αντι­λαμ­βά­νε­ται την αδυ­να­μία του γονέα να προ­σφέ­ρει τα ίδια υλικά αγαθά που του πρό­σφε­ρε και πριν, ακού­ει να αυ­ξά­νο­νται τα «όχι» στα «θέλω του», βλέ­πει να μειώ­νο­νται ή ακόμα και να δια­κό­πτο­νται διά­φο­ρες συ­νή­θειες που ήταν μέρος της ζωής του (π.χ. τα πολλά παι­χνί­δια), ενώ στον έφηβο ή στον φοι­τη­τή πε­ριο­ρί­ζο­νται ή δια­κό­πτο­νται άλλες συ­νή­θειες, όπως ο κι­νη­μα­το­γρά­φος, η δια­σκέ­δα­ση κλπ. 

Όσον αφορά τα με­γα­λύ­τε­ρα σε ηλι­κία παι­διά, δη­λα­δή τους έφη­βους ή τους φοι­τη­τές/-τριες, παρ’ ότι εκεί τα πράγ­μα­τα είναι σχε­τι­κά πιο εύ­κο­λα, εντού­τοις και σε αυτή την πε­ρί­πτω­ση είναι ανα­γκαία η τα­κτι­κή συ­ζή­τη­ση μαζί τους, λόγω του θυμού και της τάσης αντί­δρα­σης και αμ­φι­σβή­τη­σης που εκ­δη­λώ­νουν, εξαι­τί­ας της ηλι­κί­ας. Για πα­ρά­δειγ­μα, ένας έφη­βος/-η ή φοι­τη­τής/-τρια, εάν βρί­σκε­ται σε μία παρέα και δια­πι­στώ­σει ότι είναι ο πιο αδύ­να­μος οι­κο­νο­μι­κά, σε σχέση με τους υπό­λοι­πους της πα­ρέ­ας του, τότε μπο­ρεί να αρ­χί­σει να εκ­δη­λώ­νει θυμό ή τά­σεις εκνευ­ρι­σμού και επι­θε­τι­κής συ­μπε­ρι­φο­ράς τόσο στους φί­λους όσο και προς την οι­κο­γέ­νεια ή συ­μπλέγ­μα­τα κα­τω­τε­ρό­τη­τας ή τά­σεις απο­μό­νω­σης και με­λαγ­χο­λί­ας. 

Κατά συ­νέ­πεια, τα οι­κο­γε­νεια­κά προ­βλή­μα­τα, αλλά και η πε­ριρ­ρέ­ου­σα ατμό­σφαι­ρα, εξαι­τί­ας της κρί­σης, γεν­νούν μέσα στα παι­διά φό­βους, αβε­βαιό­τη­τα και ανα­σφά­λεια. 

Σε αυτές τις πε­ρι­πτώ­σεις, ποια θα είναι η στάση του γο­νιού; Τι πε­ρι­μέ­νει το παιδί από τους με­γά­λους; 

Μέσα στην κα­ται­γί­δα της οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης, το παιδί πε­ρι­μέ­νει από τους με­γά­λους να του πα­ρά­σχουν, όπως επι­ση­μαί­νει ο Ν. Σι­δέ­ρης, ασπί­δα και χάρτη. Προ­στα­σία και προ­σα­να­το­λι­σμό. Ομπρέ­λα και λόγια. Του­τέ­στιν, να στα­θούν οι με­γά­λοι δίπλα στο παιδί, να με­ρι­μνή­σουν έμπρα­κτα γι’ αυτό και το κυ­ριό­τε­ρο, να το ακού­σουν, ώστε κα­τό­πιν να μπο­ρέ­σουν να μι­λή­σουν μαζί του. Διότι, αν υστε­ρή­σου­με εμείς οι με­γά­λοι ως προς την υπο­χρέ­ω­σή μας να κα­λύ­ψου­με τα παι­διά μας έτσι όπως πε­ρι­μέ­νουν και χρειά­ζο­νται, πα­ρα­μο­νεύ­ει ένας κίν­δυ­νος, ο οποί­ος πρέ­πει πάση θυσία να απο­τρα­πεί. Είναι ο κίν­δυ­νος να δούμε την κρίση να πα­ρά­γει, σε βάθος χρό­νου, πέρα από τις υλι­κές και ψυ­χι­κές ζη­μί­ες, και μια σειρά από χα­μέ­νες γε­νιές παι­διών. 

3. Η συ­ναι­σθη­μα­τι­κή στή­ρι­ξη των με­γά­λων 

Υπάρ­χουν εύ­κο­λες λύ­σεις; Όχι. 

Κα­ταρ­χήν για να βοη­θή­σουν οι με­γά­λοι τα παι­διά και τους νέους είναι ανα­γκαίο να ζη­τή­σου­με πρώτα εμείς βο­ή­θεια. Να βρού­με τα δικά μας υπο­στη­ρι­κτι­κά δί­κτυα. 

Ποια είναι κά­ποια μικρά βή­μα­τα, που μπο­ρού­με να κά­νου­με; 

Να διευ­ρύ­νου­με τις αν­θρώ­πι­νες κοι­νω­νι­κές μας σχέ­σεις, ώστε να έχου­με στή­ρι­ξη από ένα ευρύ φάσμα αν­θρώ­πων (φί­λους, συγ­γε­νείς, γεί­το­νες, συ­να­δέλ­φους/-ισ­σες κλπ)· να συμ­με­τέ­χου­με στις κοι­νω­νι­κές δια­δι­κα­σί­ες (π.χ. του σω­μα­τεί­ου μας ή στη γει­το­νιά μας ή οπου­δή­πο­τε επι­λέ­ξου­με)· να εκ­φρά­ζου­με ανοι­χτά τις ανη­συ­χί­ες μας, να ζη­τά­με βο­ή­θεια και να κα­τα­νο­ή­σου­με ότι αυτό που βιώ­νου­με δεν είναι προ­σω­πι­κή απο­τυ­χία ή ήττα, αλλά κοι­νω­νι­κό πρό­βλη­μα που το βιώ­νουν και άλλοι συ­νάν­θρω­ποί μας· να στρα­φού­με και σε άλλου εί­δους αξίες, ανα­θε­ω­ρώ­ντας τη στάση μας για την ζωή, όπως είναι η εθε­λο­ντι­κή συμ­με­το­χή σε διά­φο­ρα κοι­νω­νι­κά δί­κτυα αλ­λη­λεγ­γύ­ης ή να συμ­με­τέ­χου­με σε υπο­στη­ρι­κτι­κά δί­κτυα, όπως είναι ομά­δες ψυ­χο­λο­γι­κής στή­ρι­ξης· να συ­ζη­τά­με τι μας προ­βλη­μα­τί­ζει, να μι­λά­με και να το μοι­ρα­ζό­μα­στε με τους συ­ναν­θρώ­πους μας. Διότι, όπως επι­ση­μαί­νει ο Σι­δέ­ρης, «…στην κρίση, όπως και σε κάθε ση­μα­ντι­κή κα­τά­στα­ση, μιλώ ση­μαί­νει σώζω την ψυχή μου, ξε­θο­λώ­νω το μυαλό μου, δου­λεύω τα συ­ναι­σθή­μα­τά μου και, ίσως πάνω από όλα: Γί­νο­μαι πιο αν­θρώ­πι­νος… και συμ­βάλ­λω στο να ανα­βαθ­μι­στεί η αν­θρώ­πι­νη σχέση με το παιδί, με τους δι­κούς μου και με κάθε άν­θρω­πο» (σελ. 162). 

Έτσι, οι άν­θρω­ποι δεν θα νιώ­θουν μόνοι και αβο­ή­θη­τοι και θα μπο­ρέ­σουν να απορ­ρο­φή­σουν τους κρα­δα­σμούς που προ­κα­λεί το ερ­γα­σια­κό άγχος και η ανα­σφά­λεια. 

Υπάρ­χουν, επί­σης, και ορι­σμέ­να πιο απλά βή­μα­τα σε ατο­μι­κό επί­πε­δο, τα οποία μπο­ρεί να μας βοη­θή­σουν. Τέ­τοια είναι μια βόλτα ή η συ­γκέ­ντρω­ση σε σπί­τια φίλων για να δια­σκε­δά­σου­με, να επι­κοι­νω­νή­σου­με, να μοι­ρα­στού­με τα συ­ναι­σθή­μα­τά μας. Επί­σης, να ακού­σου­με μου­σι­κή ή να δια­βά­σου­με ένα βι­βλίο και μετά να το συ­ζη­τή­σου­με και με άλ­λους, δη­μιουρ­γώ­ντας μια Λέσχη Βι­βλί­ου. 

Με λίγα λόγια χρειά­ζε­ται να σχε­διά­σου­με λίγο τον χρόνο μας, υλο­ποιώ­ντας πράγ­μα­τα που πάντα θέ­λα­με να κά­νου­με και πάντα τα ανα­βάλ­λου­με, και να δια­λέ­ξου­με μι­κρές απο­λαύ­σεις που τις εί­χα­με πα­ρα­με­λή­σει, βά­ζο­ντας χρώμα στην ζωή μας και γιατί όχι και γέλιο ή χιού­μορ ή και λίγη δια­κω­μώ­δη­ση σο­βα­ρών πραγ­μά­των. 

Όλα αυτά είναι ανα­γκαία επει­δή όσοι/-ες δεν έχουν συ­ναι­σθη­μα­τι­κή κοι­νω­νι­κή υπο­στή­ρι­ξη είναι πιο ευά­λω­τοι στο να κλει­στούν στον εαυτό τους, να θω­ρα­κι­στούν σε αυτόν και να εμ­φα­νι­στούν φαι­νό­με­να κα­τά­θλι­ψης. 

Η αλ­λη­λο­βο­ή­θεια σε πε­ριό­δους, όπως η ση­με­ρι­νή, οι μι­κρές απο­λαύ­σεις και η δια­μόρ­φω­ση μιας Ψυ­χο­λο­γί­ας της Αντί­στα­σης είναι πο­λύ­τι­μη για να επι­βιώ­σει η κοι­νω­νία και να μην πα­ραι­τη­θού­με. Διότι, εάν δεν υπάρ­χει ένα κοι­νω­νι­κό όραμα χει­ρα­φέ­τη­σης, το πιο πι­θα­νό είναι η ήττα, με συ­νέ­πεια να εντα­θεί ακόμη πε­ραι­τέ­ρω η θλίψη, η απώ­λεια και ο θρή­νος σε σχέση με αυτά που χά­σα­με. Σε τε­λι­κή ανά­λυ­ση, μόνο η κι­νη­το­ποί­η­ση, η δη­μιουρ­γι­κό­τη­τα και «η προ­σπά­θεια του ατό­μου να χτί­σει μια δια­φο­ρε­τι­κή εμπει­ρία σε σχέση με το αγα­πη­μέ­νο μα και απο­λε­σθέν αντι­κεί­με­νο και με το χα­μέ­νο κομ­μά­τι του εαυ­τού του» είναι οι κι­νη­τή­ριες δυ­νά­μεις, οι οποί­ες λει­τουρ­γούν ρυθ­μι­στι­κά και επα­νορ­θω­τι­κά. 

4. Τι λέμε με τα παι­διά 

Είναι εύ­κο­λο να βρε­θούν τα λόγια και οι τρό­ποι για να με­τα­φερ­θούν όλα όσα βιώ­νουν οι με­γά­λοι στο παιδί; Όχι. 

Το μόνο σί­γου­ρο και αυτό που επι­ση­μαί­νει ο Ν. Σι­δέ­ρης είναι ότι πρέ­πει, πρω­τί­στως, να ει­πω­θούν αλή­θειες στα παι­διά και γε­νι­κά στους νέους και τις νέες. 

Η επι­κοι­νω­νία, μέσω της συ­ζή­τη­σης και η εξή­γη­ση ότι τα προ­βλή­μα­τα μπο­ρεί να είναι δύ­σκο­λα, αλλά είναι προ­σω­ρι­νά είναι ένας από τους τρό­πους εξή­γη­σης, επει­δή καλ­λιερ­γεί­ται η ελ­πί­δα ότι τα πράγ­μα­τα μπο­ρούν να φτιά­ξουν. 

Επι­πλέ­ον, το να ει­πω­θούν αλή­θειες, βοηθά στο να προ­ε­τοι­μα­στούν και να κα­τα­νο­ή­σουν τα παι­διά και οι νέοι/-ες ότι ο κό­σμος είναι σκλη­ρός, άνι­σος και άδι­κος, ώστε να απο­κτή­σουν αί­σθη­ση της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας (Ν.Σ., σελ. 127) και να αντι­λη­φθούν ότι η δη­μιουρ­γία ενός κα­λύ­τε­ρου κό­σμου, όπου δεν θα υπάρ­χει κρίση, ανερ­γία, φτώ­χεια, δυ­στυ­χία, πείνα, πό­λε­μοι, μι­ζέ­ρια και πα­ρακ­μια­κά φαι­νό­με­να, δεν είναι δε­δο­μέ­να, αλλά χρειά­ζε­ται να κα­τα­κτη­θούν. 

Για πα­ρά­δειγ­μα, θα μπο­ρού­σα­με να μι­λή­σου­με στα παι­διά και στους νέους/-ες, με ιστο­ρι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα ή και με δικές μας προ­σω­πι­κές εμπει­ρί­ες, κά­νο­ντας «… ανα­φο­ρά σε …γνω­στές του ήδη ιστο­ρί­ες από το σι­νε­μά-το βί­ντεο, τα κι­νού­με­να σχέ­δια, τα πε­ριο­δι­κά και τα βι­βλία που του έκα­ναν εντύ­πω­ση και του μί­λη­σαν…» (Ν.Σ., σελ. 148). Με λίγα λόγια η μα­γεία της αφή­γη­σης και της ει­κό­νας, μπο­ρούν να ενερ­γο­ποι­ή­σουν τη φα­ντα­σία και να συ­γκι­νή­σουν την ψυχή του παι­διού (Ν.Σ., σελ. 149). Επι­πρό­σθε­τα, θα μπο­ρού­σα­με να μι­λή­σου­με στα παι­διά και να τους εξη­γή­σου­με ότι για την κρίση και τα ερ­γα­σια­κά μας προ­βλή­μα­τα φταί­νε οι πλού­σιοι και όχι εμείς, επει­δή τα παι­διά σκέ­φτο­νται με όρους «κα­λού-κα­κού», δί­νο­ντας τους ελ­πί­δα και ιστο­ρι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα αγώ­νων επει­δή στα παι­διά αρέ­σει η αφή­γη­ση (Ν.Σ., σελ. 148-149). 

Επί­σης, θα μπο­ρού­σα­με να τους δεί­ξου­με ότι εκτός από τις πολ­λές δυ­σκο­λί­ες που επι­φέ­ρει η οι­κο­νο­μι­κή κρίση υπάρ­χουν και θε­τι­κές πλευ­ρές, όπως η ολι­γάρ­κεια ενά­ντια στον υπέρ­με­τρο κα­τα­να­λω­τι­σμό, η υπο­τί­μη­ση της σπου­δαιό­τη­τας των υλι­κών ανα­γκών, η απο­τα­μί­ευ­ση, η αλ­λη­λο­βο­ή­θεια και η αλ­λη­λεγ­γύη. Έτσι, με αυτό τον τρόπο, θα τους με­τα­δώ­σου­με αξίες και αρχές που εί­χα­με ξε­χά­σει μέσα στην προη­γού­με­νη πε­ρί­ο­δο ψευ­δούς ευ­μά­ρειας. 

Όλα αυτά και άλλα ακόμη που από κοι­νού θα ανα­κα­λύ­ψου­με και θα εφεύ­ρου­με, σε συ­νερ­γα­σία με τους εκ­παι­δευ­τι­κούς, είναι κά­ποιες ελά­χι­στες προ­ϋ­πο­θέ­σεις προ­κει­μέ­νου να δια­βού­με αυτή την δύ­σκο­λη πε­ρί­ο­δο που δια­νύ­ου­με. Και σε αυτή την πε­ρί­ο­δο δεν υπάρ­χει άλλη λύση από τα να πά­ρου­με τη ζωή μας στα χέρια μας, συμ­με­τέ­χο­ντας συ­νει­δη­τά για να χτί­σου­με μια δια­φο­ρε­τι­κή εμπει­ρία σε σχέση με αυτή που έχου­με απο­λέ­σει. 

Τέλος, να πούμε ότι το βι­βλίο του Νίκου Σι­δέ­ρη, είναι ένα βι­βλίο του οποί­ου η αξία έχει βάθος χρό­νου. Και έχει βάθος χρό­νου επει­δή, κατά πως φαί­νε­ται, η κρίση δεν θα ξε­πε­ρα­στεί εύ­κο­λα και γρή­γο­ρα. Διότι, όπως δεί­χνουν έρευ­νες του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, η απο­κλι­μά­κω­ση της ανερ­γί­ας σε πο­σο­στά αντί­στοι­χα με αυτά του 2008 θα χρεια­στεί πε­ρί­που 20 χρό­νια. 

Υπό αυτή την έν­νοια το βι­βλίο του Ν. Σι­δέ­ρη εξα­κο­λου­θεί να δια­τη­ρεί αμεί­ω­τη την επι­και­ρό­τη­τά του και γι’ αυτό αξί­ζει να αξιο­ποιεί­ται συ­νε­χώς, επει­δή οδη­γεί σε βάθος την σκέψη και τους προ­βλη­μα­τι­σμούς μας και διευ­ρύ­νει τους πνευ­μα­τι­κούς μας ορί­ζο­ντες.

 Δημήτρης Κατσορίδας

Πηγή : rproject