ΔΕΣΜΩΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Από τον Θανάση Χαλκιά
Πρόσφατα, κατά τη διάρκεια οικοδομικών εργασιών, ανακαλύφθηκαν στο Δέλτα Φαλήρου 80 ανθρώπινοι σκελετοί θαμμένοι σε ένα μαζικό τάφο. Όλοι τους είχαν τα χέρια τους δεμένα με σιδερένια δεσμά στους καρπούς και είχαν θανατωθεί με τον ίδιο τρόπο: ένα χτύπημα από βαρύ αντικείμενο που προκάλεσε θραύση του κρανίου (φωτογραφία). Τα ευρήματα χρονολογήθηκαν γύρω στα 650 με 625 π.Χ. χάρις σε δύο αγγεία που βρέθηκαν δίπλα σε μία από τις σωρούς. Για την διεθνή αρχαιολογική κοινότητα, η ανακάλυψη αποτέλεσε μια από τις δέκα σημαντικότερες που έγιναν παγκοσμίως μέσα στο 2016. Στην Ελλάδα η είδηση έγινε λίγο γνωστή, και σε καμία περίπτωση δεν πήρε την έκταση που είχαν πάρει οι ανασκαφές της Αμφίπολης στο πρόσφατο παρελθόν.
Θυμόμαστε όλοι τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, τα μακροσκελή ρεπορτάζ, ακόμα και τις δηλώσεις διάφορων πολιτικών, με τις οποίες επιχειρήθηκε και επιτεύχθηκε – με το ζόρι, και σε βάρος της όποιας επιστημονικής αλήθειας – η σύνδεση του τάφου της Αμφίπολης, αν όχι με τον ίδιο τον Μέγα Αλέξανδρο, τουλάχιστον με άτομα του περιβάλλοντός του, κι αν αυτό δεν ήταν εφικτό, με την εποχή που εκείνος έζησε. Για την διεθνή αρχαιολογική κοινότητα όλα αυτά είχαν λίγη σημασία, καθώς τίποτε δεν αποδείχτηκε επιστημονικά, και ως εκ τούτου, δεν έγιναν αποδεκτά σε κάποιο διεθνές επιστημονικό συνέδριο.
Από την άλλη μεριά, οι «δεσμώτες του Φαλήρου», όπως έγινε γνωστό το εύρημα, λόγω της βάρβαρης μεταχείρισης που είχαν τα θύματα – αταίριαστη με τα ευγενή ιδεώδη με τα οποία έχουμε συνδέσει την αρχαία Ελλάδα – απωθήθηκε στο περιθώριο. Βέβαια, και σε αυτήν την περίπτωση έγινε η απαραίτητη σύνδεση με ό,τι μας είναι γνωστό από την συγκεκριμένη περίοδο της αρχαίας ελληνικής ιστορίας. Θεωρήθηκε λοιπόν, λόγω χρονικής σύμπτωσης, ότι οι νεκροί ήταν «αριστοκρατικής καταγωγής», μέλη της πολιτικής ομάδας που ενεργώντας υπό τον Κύλωνα, προσπάθησαν να πάρουν την εξουσία στην Αθήνα μέσω πραξικοπήματος, υποκινούμενο από τον τύραννο των Μεγάρων Θεαγένη. Η αποτυχία τους είχε ως αποτέλεσμα τη θανάτωσή τους, ενώ το γεγονός αυτό και ό,τι επακολούθησε έμειναν στην ιστορία με το όνομα «Κυλώνειο Άγος».
Η σχολική ιστορία
Η παραποίηση, η αποσιώπηση και γενικότερα η χρησιμοποίηση της ιστορίας είναι ένα από τα προσφορότερα μέσα ιδεολογικής χειραγώγησης των μαζών. Ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η αρχαιολατρία και η προγονοπληξία είναι ευρέως διαδεδομένες, η επιλεκτική αντιμετώπιση των ιστορικών γεγονότων, όπως αυτή που προαναφέρθηκε δεν προκαλεί έκπληξη. Το αφήγημα περί «συνέχειας του ελληνικού έθνους» απαιτεί σε πολλές περιπτώσεις εκτεταμένο ακρωτηριασμό της ιστορικής αλήθειας έχοντας ως πολύτιμο εργαλείο τη σχολική ιστορία. Μέσω αυτής, από την παιδική κιόλας ηλικία, εγκαθιδρύεται συλλογικά μια αντιμετώπιση του ιστορικού παρελθόντος με όρους ηρωικής παραμυθίας, που βρίθει αναφορών στο συναίσθημα και το θυμικό. Σε συνδυασμό με την αγνόηση ολόκληρων ιστορικών περιόδων ή την αποσιώπηση συγκεκριμένων ιστορικών γεγονότων, στο τέλος η σχολική ιστορία πετυχαίνει να ανακατασκευάσει και να διοχευτεύσει στο συλλογικό ασυνείδητο των νέων πολιτών μια στρεβλή εικόνα, τόσο για το ίδιο το ιστορικό παρελθόν, όσο και τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να το ερευνούμε. Έτσι, έως τα δεκαοχτώ μας, έχουμε διδαχτεί τα ονόματα άπειρων βυζαντινών αυτοκρατόρων και πλήθος ημερομηνιών από μάχες στο μακρινό αρχαίο παρελθόν αλλά δεν γνωρίζουμε τίποτα για το πως ζούσαν οι καθημερινοί άνθρωποι στο μεσαίωνα ή τι συνέβαινε στην Ελλάδα της σύγχρονης εποχής, π.χ. την περίοδο του εμφυλίου πολέμου.
Γενικά, ο τρόπος με τον οποίο στρέφεται το βλέμμα μας στο παρελθόν καθορίζει τον τρόπο που αναλύουμε και αντιμετωπίζουμε το παρόν – και το αντίστροφο. Για ένα άτομο, η υπερβολική προσκόλληση σε καλές στιγμές του παρελθόντος, πολύ συχνά συνοδεύεται από μια μη ρεαλιστική προσέγγιση των τωρινών καταστάσεων ή/και μια ναρκισσιστική διάθεση. Ας αναρωτηθούμε για λίγο τι άποψη θα σχηματίζαμε για κάποιον που μιλάει συνεχώς για τις επιτυχίες του παρελθόντος του ενώ γνωρίζουμε ότι έχει σοβαρά προβλήματα με τα οποία αποφεύγει να ασχοληθεί. Ίσως αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα σήμερα. Ασχολούμαστε πολύ με την ιστορία αλλά με έναν τρόπο που αντί να μας διαφωτίζει, μας χειραγωγεί.
Η χειραγώγηση της ιστορίας
Τρανό παράδειγμα ο όψιμος ελληνικός αντιγερμανισμός. Πάντα στην Ελλάδα υπήρχε μια μανία εθνικοπατριωτικής καταδίωξης (οι ανθέλληνες ευρωπαίοι που μας υπονομεύουν από τον καιρό της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους). Ας θυμηθούμε το μποϊκοτάζ στα ολλανδικά τυράκια το καιρό των αλήστου μνήμης εθνικιστικών συλλαλητηρίων λόγω Μακεδονίας. Αλλά τα τελευταία χρόνια, η Γερμανία είναι εκείνη που ανακηρύχθηκε ως ο νούμερο ένα εχθρός. Μιας και η χώρα αυτή αποτελεί και το νούμερο ένα δανειστή της Ελλάδας, η αντιπάθεια μοιάζει αναπόφευκτη. Όμως στην περίπτωσή μας η ελληνική ακροδεξιά αγκαλιά με τους ναζιστές αλλά και την πατριωτική αριστερά, επιχειρούν να καταστήσουν τη Γερμανία στα μάτια των Ελλήνων ως τον δυνάστη που με τις σκληρές απαιτήσεις του επιχειρεί να υποτάξει την Ελλάδα. Η χειραγώγηση αυτή έχει επιτευχθεί σε τέτοιο βαθμό που καμία κυβέρνηση έως τώρα δεν αντιστάθηκε στον πειρασμό να χρησιμοποιήσει την μισητή εικόνα του Σόιμπλε στα δελτία ειδήσεων προκειμένου να διοχετεύσει την λαϊκή οργή έναντι νέων κάθε φορά μέτρων.
Οι ναζιστικοί και ακροδεξιοί κύκλοι (τι είρωνία!) επικαλούνται συχνά το ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας και των δεινών της περιόδου της κατοχής προκειμένου να συνδέσουν την σημερινή Γερμανία με εκείνη του παρελθόντος. Η σημερινή όμως Γερμανία δεν μιλά ποτέ για «Ευρώπη των εθνών» ενώ, όσον αφορά το ναζιστικό της παρελθόν, τις τελευταίες δεκαετίες έχει κάνει σκληρή αυτοκριτική που διαπέρασε το κοινωνικό σώμα, ξεκινώντας από τους πολιτικούς θεσμούς και την εκπαίδευση και φτάνοντας στο συλλογικό υποσυνείδητο. Υπάρχουν βεβαίως ακροδεξιοί και στη Γερμανία αλλά οι εκεί νεοναζιστές έχουν τεθεί εκτός νόμου και μάλιστα διώκονται με βάση αντιτρομοκρατικούς νόμους. Στην Ελλάδα αντίθετα, όχι μόνο έχουν μπει στη βουλή αλλά εσχάτως επιχειρείται και το πολιτικό τους ξέπλυμα.
Τα πράγματα λοιπόν δεν είναι ποτέ έτσι όπως φαίνονται και στην περίπτωση της ιστορικής αλήθειας αυτό ισχύει διπλά. Ούτε ο πιο αμερόληπτος μελετητής της ιστορίας δεν μπορεί να είναι απολύτως σίγουρος για τις πηγές του καθώς άπειρες φορές στο παρελθόν έχει αποδειχτεί ότι η χάλκευση της ιστορίας είναι η προσφιλέστερη εξουσιαστική μέθοδος συλλογικής χειραγώγησης. Πόσο μάλλον ο μέσος άνθρωπος που, ως ήδη προσήλυτος, καταντά δεσμώτης της ιστορίας.
