Τρίτη 28 Μαρτίου 2017

Ποιές μπορεί να είναι οι διεθνείς επιπτώσεις από την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ;


Ποιές μπορεί να είναι οι διεθνείς επιπτώσεις από την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ;
Η Διεθνής Επιτροπή της 4ης Διεθνούς συνεδρίασε στα μέσα Φεβρουαρίου. Συνέχισε τη συζήτηση για τα κείμενα που προετοιμάζουν το προσεχές παγκόσμιο συνέδριο.
Το παρακάτω κείμενο ξαναπιάνει την εισήγηση για το πρώτο κείμενο1, που επικεντρώνεται στις μεταβολές της γεωπολιτικής κατάστασης2. Ιδιαίτερα επικεντρώνεται στο ερώτημα: ποιές μπορεί να είναι οι επιπτώσεις από την άνοδο του Ντόναλντ Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ;
Pierre Rousset
Ποιές μπορεί να είναι οι διεθνείς επιπτώσεις από την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ;
Ερωτήματα για την εξέλιξη της παγκόσμιας γεωπολιτικής κατάστασης

Εισαγωγή

Η άνοδος του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ αντιπροσωπεύει πολύ πιθανόν σημείο καμπής στην γεωπολιτική αταξία και στην παγκόσμια αστάθεια. Είναι ωστόσο πολύ νωρίς για να μετρήσουμε τις επιπτώσεις αυτές. Ο ίδιος ο Τραμπ και ένα μεγάλο τμήμα της ομάδας του δεν έχουν κανένα πολιτικό παρελθόν ως κυβερνήτες, κάτι που θα πρόσφερε ένα αξιόπιστο σημείο αναφοράς. Η προεδρική εξουσία πλαισιώνεται στις ΗΠΑ (πολύ περισσότερο απ’ό,τι γίνεται στη Γαλλία!), από τις εξουσίες του Κογκρέσου, της δικαιοσύνης και των Πολιτειών, όπως το δείχνουν οι αντιπαραθέσεις που έγιναν με το διάταγμα για την απαγόρευση πρόσβασης στη χώρα των πολιτών από επτά μουσουλμανικές χώρες (ακόμα και όσων διαθέτουν άδεια παραμονής ή όσων είναι κάτοικοι) διάταγμα του οποίου η εφαρμογή αναστάλθηκε από τους δικαστές.
Δεν μπορούμε επομένως να στηρίξουμε μια κρίση απλώς στα εκδικητικά τουίτς, σε τηλεφωνήματα ή σε αλαζονικές δηλώσεις που τόσο ο Τραμπ έχει την ειδικότητά τους -ούτε και στις πολλαπλές διορθώσεις τους που συχνά γίνονται βεβιασμένα: για την Ταϊβάν και την πολιτική της «Μιας Κίνας», για τη Ρωσία στην Ανατολική Ευρώπη... Είναι ωστόσο αναγκαίο να αρχίσουμε από τώρα να εντοπίζουμε τα μεγάλα ζητήματα που είναι ή που θα μπορούσαν να επηρεαστούν από τη συγκρότηση της νέας κυβέρνησης των ΗΠΑ -εδώ μιλάμε μόνο για τις διεθνείς επιπτώσεις, ενώ για τις επιπτώσεις της εκλογής του για τις ίδιες τις ΗΠΑ δεν θα μιλήσουμε καθόλου.
Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ αποτελεί η ίδια ένα νέο παράγοντα διεθνούς αστάθειας. Πράγματι, δεν είχε προβλεφθεί ούτε και ήταν επιθυμητή από τους κυρίαρχους τομείς της αστικής τάξης των ΗΠΑ: ο εκλογικός έλεγχος τους διέφυγε. Το ότι αυτό μπόρεσε να γίνει στην κύρια ιμπεριαλιστική χώρα αποτελεί αντικείμενο μεγάλης ανησυχίας για τους κυβερνήτες στον υπόλοιπο κόσμο. Πώς να προβλέψεις όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ είναι τόσο απρόβλεπτη;
Τα πρώτα μέτρα του Τραμπ αύξησαν το αίσθημα ανησυχίας: απόσυρση από τη Συμφωνία Συνεργασίας Ειρηνικού (TPP), κριτικές κατά του ΝΑΤΟ, κλπ. Τα πλαίσια διαβούλευσης μεταξύ κρατών και αστικών τάξεων μοιάζουν να απειλούνται από μια κυβέρνηση που παρουσιάζεται η ίδια ως μονομερής. Η έννοια που δίνεται στο σύνθημα «America first» τείνει έτσι να γίνει «America Alone». Ο πολλαπλασιασμός διμερών συμφωνιών -όπου κάθε φορά οι ΗΠΑ θα βρίσκονται σε θέση ισχύος απέναντι στον εταίρο τους- θα έπαιρνε έτσι τη θέση των πολυμερών συμφωνιών.
Προφανώς υπάρχει συνέχεια στις πολιτικές που προαναγγέλλει ο Τραμπ με αυτές που είχαν οι προηγούμενες κυβερνήσεις, ακόμα και του Ομπάμα. Αλλά υπάρχουν επίσης και σημεία ρήξης και υπάρχει και μια γενική καμπή και μάλιστα μια κλιμάκωση τουλάχιστον λεκτική. Οι ΗΠΑ παρουσιάζονταν ως χτες ως ο επικεφαλής ποικίλων συμμαχιών (χωρίς αναγκαστικά να είναι σε θέση να επιτελέσουν πραγματικά αυτή τη λειτουργία). Ο Τραμπ απειλεί να κάνει ό,τι κάνει μόνος του. Αυτό επέτρεψε στον κινέζο πρόεδρο, Σι Τσινπίνγκ, να παρουσιαστεί ως αυτός που παίρνει τη σκυτάλη, στο λόγο του στο Νταβός: μην ανησυχείτε με την αναδίπλωση των ΗΠΑ, εμείς είμαστε έτοιμοι να εξασφαλίσουμε τη συνέχιση της διαδικασίας της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης!

Ο Τραμπ και... η παγκόσμια οικολογική κρίση

Ο Ντόναλντ Τραμπ εκλέγεται τη στιγμή που, σε όρους ατμοσφαιρικής θέρμανσης, ιδιαίτερα, βρισκόμαστε ήδη στην κόψη του ξυραφιού. Ένας κλιματοσκεπτικιστής βρίσκεται επικεφαλής του Οργανισμού Περιβάλλοντος των ΗΠΑ. Ο νέος πρόεδρος γίνεται ο εκπρόσωπος των βιομηχανιών εξόρυξης και απορρίπτει τα πορίσματα των επιστημονικών ερευνών στο χώρο αυτόν. Η έκταση της πολύμορφης οικολογικής κρίσης την οποία έχουμε μπροστά μας και η εξαιρετική σοβαρότητα των επιπτώσεών της αγνοούνται και απορρίπτονται.
Οι δεσμεύσεις που πήραν οι κυβερνήσεις στη συνάντηση COP21 ήταν ήδη πολύ ανεπαρκείς και οι πολιτικές που πρότειναν (γεωμηχανική, ...) επικίνδυνες: δεν επιτρέπουν να κρατηθεί στο 1,5% η θέρμανση. Το να περιοριστεί στο 2% (επίπεδο που είναι ήδη υπερβολικά υψηλό) μοιάζει σήμερα πολύ δύσκολο. Γίνεται ανέφικτο σε περίπτωση αναδίπλωσης των ΗΠΑ, εάν επιβεβαιωθεί.
Οι πρόσφατες μεγάλες διακυβερνητικές συμφωνίες για το κλίμα «πλαισιώθηκαν» από προηγούμενες διμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Πεκίνου. Βέβαια, η Κίνα και άλλα «μεγάλα» κράτη υπόσχονται σήμερα να διατηρήσουν τους στόχους τους στο χώρο της μείωσης εκπομπών αερίων με επίπτωση θερμοκηπίου - αλλά το βήμα προς τα πίσω που ξεκίνησε ο Τραμπ θα χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία και για άλλες χώρες. Κάθε κυβέρνηση θα ασχοληθεί ίσως με μεγάλα εθνικά προβλήματα (όπως ρύπανση στην Κίνα...) ή θα αναπτύξει βιομηχανίες που θα κρίνει κατάλληλες για το διεθνές επίπεδο, όμως το άθροισμα όλων αυτών των εγω-κεντρισμών δεν θα συγκροτεί συνολική πολιτική.

Ο Τραμπ και... οι γυναίκες

Ο Ντόναλντ Τραμπ αποφάσισε να κόψει όλες τις χρηματοδοτήσεις σε μη κυβερνητικές οργανώσεις που αναφέρονται στο δικαίωμα έκτρωσης (και όχι μόνο σε αυτές που έμπρακτα τις προωθούν). Οι ρεπουμπλικάνοι πρόεδροι το έχουν ήδη κάνει στο παρελθόν. Οι επιπτώσεις είναι πολύ σοβαρές σε διεθνές επίπεδο, καθώς πολλές από τις σχετικές οργανώσεις δεν έχουν τα χρηματικά μέσα να συνεχίσουν να βοηθούν γυναίκες, αν αυτοί οι πόροι τους κοπούν.
Το αντίτιμο για την πολιτική του Τραμπ κινδυνεύει να είναι σήμερα ιδιαίτερα υψηλό, γιατί η αντιδραστική άκρα δεξιά (ιδιαίτερα θρησκευτικής αναφοράς) ενισχύεται. Οι Εκκλησίες βρίσκονται οι ίδιες συχνά στην επίθεση κατά των δικαιωμάτων των γυναικών: στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια δραματική υποχώρηση της γυναικείας συνθήκης σε μεγάλο τμήμα του κόσμου. Ο ρόλος της κυβέρνησης Τραμπ μπορεί, σε αυτές τις συνθήκες, να είναι ιδιαίτερα επιζήμιος - πράγμα που εξηγεί ασφαλώς σε μεγάλο βαθμό το διεθνή αντίκτυπο της Πορείας Γυναικών των ΗΠΑ κατά την ενθρόνιση του νέου προέδρου και την αναγγελία και άλλων ημερών παγκόσμιας κινητοποίησης.

Ο Τραμπ και... η ιδεολογική αντίδραση

Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι πραγματικά «καβάλα» στην αντίδραση. Αυτό που γίνεται με τις γυναίκες, θα γίνει μάλλον και με τα LGBT+ άτομα, με το ρατσισμό, με τους σκοταδισμούς.
Ο Τραμπ δεν είναι κατά «της» επιστήμης. Είναι κατά της επιστημονικής έρευνας εκεί όπου αυτή μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στα οικονομικά συμφέροντα που υποστηρίζει - εκεί είναι που γίνεται αρνητής. Όπως και ο Χάρπερ πριν από αυτόν στον Καναδά (ο οποίος ήθελε να καταστρέψει τις βάσεις δεδομένων με τις οποίες ανα-ιχνηλατείται η ιστορία του κλίματος), έτσι και αυτός θέλει να ελέγξει την έρευνα και να φιμώσει τους ερευνητές. Για να το καταφέρει, πήρε μέτρα απομόνωσης και λογοκρισίας για τους κλιματολόγους και τους περιβαλλοντικούς οργανισμούς εξαιρετικής βαναυσότητας - προκαλώντας την οργάνωση μιας μεγάλης πορείας επιστημόνων στην Ουάσιγκτον τον Απρίλιο.
Ακόμα και με «στόχευση» μόνο τα περιβαλλοντικά και κλιματικά ζητήματα, η καταγγελία από τον Τραμπ της επιστημονικής μεθόδου έχει γενικές επιπτώσεις: να νομιμοποιήσει τους σκοταδισμούς μιας εποχής όπου ο δημιουργισμός (ακόμα και στην έκδοσή του του «ευφυούς σχεδίου») συνεχίζει την επίθεσή του, διεξάγοντας ιδιαίτερα μια μακροχρόνια μάχη κατά των σχολικών προγραμμάτων σε πολλές χώρες.

Ο Τραμπ και... η άκρα δεξιά

Για τα κινήματα της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη, η νίκη του Ντόναλντ Τραμπ μοιάζει καταρχάς ως πολύ καλή είδηση. Η ρήξη με την «παγκοσμιοποίηση» από τη δεξιά είναι δυνατή, απόδειξη ο Τραμπ! Να απορριφθούν οι «ελίτ» από τα δεξιά επίσης.
Ωστόσο, δεν είναι προφανές ότι οι δυτικές άκρες δεξιές θέλουν να ταυτιστούν υπερβολικά με τον Ντόναλντ Τραμπ. Ο εθνικισμός μεγάλης δύναμης «America First» είναι απειλή -και κανείς δεν ξέρει εάν η κυβέρνησή του θα καταφέρει να σταθεροποιηθεί. Το γελοίο μπορεί και να σκοτώσει. Όντας η ίδια φαβορί για τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία, η Μαρίν Λε Πεν δεν βάλθηκε να μιμηθεί τον Τραμπ.
Οι φονταμενταλιστικές, ισλαμιστικές, άκρες δεξιές χαιρετίζουν από την πλευρά τους την εκλογή του Τραμπ ως δώρο εξ ουρανού. Το ίδιο είχε γίνει ήδη στη Γαλλία όταν ο Μανουέλ Βαλς, πρωθυπουργός, υποστήριξε τα παράνομα διατάγματα ορισμένων δήμων κατά του μπουρκίνι - που αγνόησαν τη γνώμη του Συμβουλίου Επικρατείας (κατά κάποιον τρόπο έκανε αλά Τραμπ πριν και από τον Τραμπ: «Το Συμβούλιο Επικρατείας λέει το δίκαιο, εγώ κάνω πολιτική» - ένας πρωθυπουργός μπορεί άραγε να καθίσει πάνω από το δίκαιο;).
Ο Βαλς ήταν ίσως μια ιστοριούλα (εκτός από εμάς, στη Γαλλία) που έκανε τον κόσμο να γελάει στο εξωτερικό. Όμως, κανείς δεν γελάει πλέον με το «Muslim Ban» του Τραμπ, που απαγορεύει την πρόσβαση στις ΗΠΑ των πολιτών από επτά μουσουλμανικές χώρες. Οι αυθόρμητες κινητοποιήσεις στις ΗΠΑ, στα αεροδρόμια, για να επιτρέψουν την είσοδο των μπλοκαρισμένων ξένων κατοίκων, και η αναστολή από τους δικαστές του διατάγματος που υπέγραψε ο Τραμπ, έχουν πολύ σημαντική διεθνή εμβέλεια. Διαλύουν την ακραία πόλωση που ήθελε τόσο ο Τραμπ όσο και οι φονταμενταλιστικές άκρες δεξιές.

Επιπτώσεις στις ισορροπίες μεταξύ δυνάμεων

Ο Τραμπ και... η Λατινική Αμερική

Η αυτοκρατορική ατμόσφαιρα δεν έκανε τον Ντόναλντ Τραμπ να διστάσει ούτε στη δική του αυλή, τη Λατινική Αμερική. Οι αρχηγοί κρατών της περιοχής αυτής καθόλου δεν εκτίμησαν τη βιαιότητα με την οποία ταπείνωσε, επανειλημμένα, τον μεξικάνο πρόεδρο με τουίτς το ένα πιο χοντροκομμένο από το άλλο.
Το ίδιο έγινε και με την απειλή μονομερούς αμφισβήτησης της βορειοαμερικανικής συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών (ALENA ή NAFTA - αρχικά στα ισπανικά και στα αγγλικά αντίστοιχα), μεταξύ ΗΠΑ, Καναδά και Μεξικού. Η πολιτική προστατευτικών χτυπημάτων αφορά πρώτα-πρώτα ολόκληρη την ήπειρο. Η αγωνιστική αριστερά στη Λατινική Αμερική θα πρέπει να κινητοποιηθεί ενάντια στις νέες ιμπεριαλιστικές διαταγές, χωρίς ωστόσο να υπερασπιστεί τη σημερινή τάξη και τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα3.
Το Μεξικό είναι η χώρα που βρίσκεται «στο μέτωπο» με τις ΗΠΑ σε σχέση, ιδιαίτερα, με τις διεθνείς επιπτώσεις ξενοφοβίας και αντιμεταναστευτικού ρατσισμού, κατά των λατίνων, της κυβέρνησης Τραμπ, που συμβολίζεται από την πολιτική μαζικών επιταχυνόμενων απελάσεων και οικοδόμησης συνοριακού τείχους. Αλλά αφορά όλη τη λατινική μετανάστευση! Οι μουσουλμάνοι δεν είναι καθόλου οι μόνοι που τους αφορά, κάθε άλλο!

Ο Τραμπ και... η Μέση Ανατολή

Ο Ντόναλντ Τραμπ χτύπησε το χέρι του στο τραπέζι για να καταγγείλει τον Ομπάμα και το ΝΑΤΟ στη Μέση Ανατολή. Προανήγγειλε αποστράτευση από το ιρακο-συριακό θέατρο υπέρ της Ρωσίας. Υποσχέθηκε να μεταφέρει την πρεσβεία των ΗΠΑ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ (πράγμα που ισοδυναμεί με το να την αναγνωρίσει ως πρωτεύουσα του Ισραήλ -έστω και αν δεν το κάνει). Σταμάτησε την πολιτική των δύο κρατών (παλαιστινιακού και ισραηλινού), που είναι η βάση των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Έβαλε στο κύριο στόχαστρο το Ιράν και την τελευταία πυρηνική συμφωνία με την Τεχεράνη, ενώ την ίδια στιγμή ανοίγεται στην Σαουδική Αραβία και στις μοναρχίες του Κόλπου. Υποστηρίζει μια περιφερειακή στρατιωτική συμμαχία με τα κράτη αυτά και το Ισραήλ για να «συγκρατήσει» το Ιράν...
Δεδομένων αυτών, βεβαίως, όλα δείχνουν ότι ο Τραμπ δεν έχει την παραμικρή ιδέα για τις περιπλοκές του μεσανατολικού «παιχνιδιού» ούτε, ίσως, και του γεγονότος ότι οι αποφάσεις δεν εξαρτώνται από την προεδρία του, αλλά μάλλον από το Κογκρέσο. Ακόμα περισσότερο και από άλλα διεθνή ζητήματα, καλύτερα να περιμένουμε για να συμπεράνουμε ποιά θα είναι η πολιτική της νέας κυβέρνησης.

Ο Τραμπ και... η Ρωσία

Στο διπλωματικό χώρο, ένα ζήτημα μοιάζει σαφές: στις προτεραιότητές του, ο Ντόναλντ Τραμπ ήθελε μια προσέγγιση με τη Ρωσία και η Μόσχα στηριζόταν σε αυτό. Από τότε, τα χαρτιά λίγο μπερδεύτηκαν. Θα δούμε.
Στον κόσμο του Τραμπ, όπου η γεωπολιτική της ισχύος χρησιμεύει άμεσα για τις μπίζνες, η επιλογή αυτή (εάν επιβεβαιωθεί) έχει νόημα: Αντίθετα από την Κίνα, η Ρωσία δεν αποτελεί παγκόσμιο ανταγωνιστή. Η εξορυκτική βιομηχανία (πετρελαϊκή) που εκπροσωπεί έχει στενές σχέσεις στη Ρωσία. Μπορεί να υπάρξει και σύγκλιση στη Μέση Ανατολή. Ένας άξονας Ουάσινγκτον – Μόσχας θα απομόνωνε το Πεκίνο, τον κοινό εχθρό...
Εάν το σχήμα αυτό επιβεβαιωθεί, η θέση της Ρωσίας θα έβγαινε ενισχυμένη στο θέατρο επιχειρήσεων Συρίας-Ιράκ και στην ανατολική Ευρώπη, σε βάρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ο Τραμπ και... η Ευρωπαϊκή Ένωση

Μια ρωσο-αμερικανική συνεργασία θα είχε πολλές επιπτώσεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση, για την οποία ο Τραμπ έχει πει όλα τα κακά που σκέφτεται. Παρά τους βερμπαλισμούς της για την Ευρώπη Δύναμη, η τελευταία δεν έχει μπορέσει, γνωρίσει, θελήσει, να συγκροτηθεί σε παγκόσμια γεωπολιτική δύναμη. Η νέα προεδρία των ΗΠΑ απειλεί να μειώσει τις δεσμεύσεις της στο ΝΑΤΟ, αρνούμενη να πληρώνει ad vitam aeternam4 την άμυνά της. Η ΕΕ βρίσκεται έτσι υπό πίεση, την ίδια ώρα που είναι σε κρίση: Brexit, αυξανόμενη ετερογένεια, μειωνόμενη δημοφιλία...
Η πρόσφατη συνδιάσκεψη του Μονάχου (Γερμανία) για την ασφάλεια -η επονομαζόμενη «Νταβός της Άμυνας»- δεν καθησύχασε την ΕΕ. Ασφαλώς, οι πολλοί απεσταλμένοι της Ουάσινγκτον επιχείρησαν να αφοπλίσουν τις λεκτικές νάρκες του Τραμπ (που, για παράδειγμα, χαρακτήρισε το ΝΑΤΟ «ξεπερασμένο»), αλλά ο αντιπρόεδρος Μάκ Πένς δεν πρόφερε καν τις λέξεις «Ευρωπαϊκή Ένωση» στο λόγο του -και κανένα συγκεκριμένο ζήτημα δεν προχώρησε5.
Το ζήτημα του πραγματικού εξοπλισμού της Γερμανίας τίθεται με όλο και πιο πιεστικό τρόπο για τα ευρωπαϊκά ηγετικά κλιμάκια. Δεν υπάρχει ευρωπαϊκός στρατός. Οι στρατοί της Βρετανίας και της Γαλλίας δεν μπορούσαν να καλύψουν την απουσία αυτή παρά μόνο εν μέρει, καθώς κινητοποιούνται στο πλαίσιο εθνικών επιλογών. Και χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν αντιφατικές απαιτήσεις: να μειώσουν κόστος στο όνομα πολιτικών λιτότητας την ίδια στιγμή που αυξάνονται οι παρεμβάσεις τους σε εξωτερικά, αλλά και σε εσωτερικά (Γαλλία), θέατρα. Το υλικό, σε εξοπλισμό και σε προσωπικό, είναι φθαρμένο με κίνδυνο να επέλθει «burn out», πράγμα που φαίνεται να ισχύει ήδη στη Μεγάλη Βρετανία, ενώ αυτή η «απότομη αναποτελεσματικότητα» προαναγγέλλεται για πολύ σύντομα και στη Γαλλία6.
Στην κατάσταση αυτή, εμφανίζεται το αδιανόητο. Πετιούνται δοκιμαστικά ζητήματα που ήταν ταμπού. Ένα μέλος του χριστιανο-δημοκρατικού κόμματος, ο Ρόντεριχ Κίζεβέττερ, έτσι, δήλωσε ότι, εάν η Αμερική του Τραμπ «δεν θέλει να προσφέρει άλλο πυρηνική εγγύηση ασφάλειας, η Ευρώπη όμως εξακολουθεί να χρειάζεται μια πυρηνική ομπρέλα». Και κύριο άρθρο της Frankfurter Allgemeine Zeitung χώνει το καρφί: δεδομένου του ρώσικου επανεξοπλισμού και δεδομένης της αδυναμίας ενός αγγλο-γαλλικού χτυπήματος, ας σκεφτούμε «το αδιανόητο» -τη «δική μας αποτρεπτική πυρηνική δύναμη»7.
Η βρετανίδα πρωθυπουργός, Τερέζα Μέι, μήπως αναρωτιέται και αυτή για τις επιπτώσεις της εκλογής Τραμπ στο χώρο της ευρωπαϊκής άμυνας; Πάει ήδη πολύς καιρός που οι ΗΠΑ ζητούν από τα μέλη της Ένωσης να κάνουν περισσότερα και επικρίνουν το ΝΑΤΟ -αλλά ο Τραμπ μπορεί να περάσει και σε πράξεις, ενώ ο Ομπάμα, εξαιτίας των περιπλοκών του φακέλου, δεν το έκανε. Η Μέι είναι (ήταν;) ανυποχώρητα με το ΝΑΤΟ. Η Financial Times δημοσιεύει τώρα ένα άρθρο της Αν Άπλεμπομ που παροτρύνει το Ηνωμένο Βασίλειο να προωθήσει ένα νέο σύμφωνο ασφάλειας, παρά το Brexit8.
Η αβεβαιότητα δεν προέρχεται μόνο από την άλλη μεριά του Ατλαντικού. Τίποτα το σοβαρό δεν μπορεί να συζητηθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση πριν το αποτέλεσμα των προσεχών εκλογών στη Γαλλία και στη Γερμανία. Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα βρίσκεται σε διαρθρωτική κρίση. Η Ένωση δεν είναι σε θέση να παίξει το ρόλο που έπρεπε να είχε σε διεθνές επίπεδο για τη διατήρηση της ιμπεριαλιστικής τάξης. Όποιος και να ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ, η Ουάσιγκτον δεν ξέρει τί να ελπίζει από τους Ευρωπαίους.

Ο Τραμπ και... η Κίνα

Πώς θα εξελιχτεί η διένεξη ΗΠΑ-Κίνας με τον Τραμπ; Είναι ασφαλώς ένα από τα πιο σοβαρά ζητήματα που πρέπει να παρακολουθήσουμε στην ερχόμενη περίοδο. Όλο και περισσότεροι είναι οι σχολιαστές που αναφέρουν τη δυνατότητα ενός νέου παγκόσμιου πολέμου (με ποιά μορφή;) που η κατάσταση στην ανατολική Ασία προοιωνίζει.
Χωρίς να διακινδυνεύσουμε περιπλανήσεις στη συζήτηση για «τον πόλεμο που έρχεται», ας σημειώσουμε ότι ο Τραμπ αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα στο οποίο ο Ομπάμα δεν μπόρεσε να απαντήσει: πώς να ανακτηθεί ο έλεγχος στην ανατολική Ασία αφού είχε αφεθεί υπερβολικός χρόνος στις πρωτοβουλίες της Κίνας; Η οικονομική διείσδυση της τελευταίας αυξήθηκε στην περιοχή, καθώς και το πολιτικό και διπλωματικό της βάρος. Η στρατιωτικοποίηση της θάλασσας της νοτίου Κίνας υπέρ της αποτελεί πλέον τώρα περίπου fait accompli (τετελεσμένο). Η οικοδόμηση τεχνητών νησιών έχει αρκετά προχωρήσει για να λειτουργήσουν πλέον ως επιχειρησιακό δίκτυο άμυνας: πίστες αεροπορίας, εγκατάσταση τώρα πολλών εκτοξευτών πυραύλων εδάφους-αέρος, κλπ. Ο κινεζικός στόλος περιπολεί έτσι στο δικό τουπεριβάλλον. Ένα ποιοτικό κατώφλι έχει ξεπεραστεί.
Καμία πίεση δεν θα εξαναγκάσει το Πεκίνο να τα μαζέψει αυτά. Τα διακυβεύματα είναι πολύ σημαντικά: ο έλεγχος της πρόσβασης των ωκεανών, η κυρίαρχη επιρροή στην περιοχή (ΗΠΑ ή Κίνα), ο εθνικισμός μεγάλης δύναμης (ιδεολογικό δέσιμο του καθεστώτος)...
Η μπάρα έχει μπει πολύ ψηλά. Ο 7ος στόλος των ΗΠΑ μπορεί ασφαλώς να περιφέρεται στη θάλασσα της Κίνας, αλλά δεν μπορεί να εκδιώξει τον κινεζικό στρατό -χωρίς τουλάχιστον να πρέπει να περάσει από ενεργή σύγκρουση, της οποίας κανείς δεν θα μπορούσε να προεξοφλήσει τις επιπτώσεις.
Η κατάσταση είναι πιο διφορούμενη και ρευστή στην βορειοανατολική Ασία με την πολεμοχαρή αντιπαράθεση μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας, με το βορειο-κορεατικό παράγοντα και τη λανθάνουσα κρίση της χερσονήσου, με την αυτόνομη ταυτότητα που διακηρύσσει η Ταϊβάν και με την ανάγκη του Πεκίνου να ελέγξει τον πληθυσμό του Χονγκ Κογνκ. Όμως, οι συσχετισμοί δύναμης δεν είναι παγιωμένοι στην περιοχή αυτή, αντίθετα απ’ό,τι πολλοί νομίζουν. Η νέα καπιταλιστική Κίνα έχει βγει από τη στρατηγικά αμυντική θέση που κληρονομήθηκε από τον Μάο. Οι ΗΠΑ θέλουν να επαναδιατυπώσουν την ηγεσία τους στην περιοχή ακριβώς επειδή την έχουν χάσει στη νοτιοανατολική περιοχή. Με αβεβαιότητα για το μέλλον, η μιλιταριστική δεξιά της Ιαπωνίας σπρώχνει προς πλήρη επανεξοπλισμό της χώρας. Η Βόρειος Κορέα παίζει το πυρηνικό παιχνίδι της αποτροπής του αδύναμου προς τον ισχυρό, αλλά εξαιτίας αυτού βάζει σε κίνηση μια ανυπολόγιστη αλυσίδα αντιδράσεων: εγκατάσταση στη Νότιο Κορέα μιας αμερικάνικης βάσης πυραύλων αναχαίτισης Thaad με εμβέλεια που καλύπτει μεγάλο τμήμα του κινεζικού εδάφους, περιορίζοντας έτσι την αποτρεπτική του ικανότητα. Το Πεκίνο, επομένως, αποφάσισε να ξεδιπλώσει στους ωκεανούς υποβρύχια με πυρηνικές κεφαλές για να προστατευτεί από ένα πρώτο εχθρικό χτύπημα9.
Αυτό δεν έχει γίνει ακόμα και πιο εύκολα λέγεται παρά γίνεται. Τα κινεζικά υποβρύχια είναι ακόμα υπερβολικά «φασαριόζικα» (δηλαδή εύκολα εντοπίζονται), η εμβέλεια των δικών τους πυραύλων είναι ακόμα πολύ μικρή, θα πρέπει προηγουμένως να παραχθούν περισσότερα όπλα πολλαπλών κεφαλών που να είναι τεχνολογικά αξιόπιστα, η δημιουργία μιας επιτελικής αλυσίδας αποφάσεων ικανής να δράσει σε καιρό κρίσης είναι προβληματική -και όλα αυτά κοστίζουν πολύ...
Η στρατιωτική κλιμάκωση στη βορειοανατολική Ασία παίρνει πάντως σήμερα πυρηνική διάσταση. Οι «μικρές» δυνάμεις πρέπει επομένως να δείξουν ότι διαθέτουν σοβαρή ικανότηταδεύτερου χτυπήματος, στην περίπτωση που η Ρωσία από τη μια, οι ΗΠΑ από την άλλη επιχειρούσαν να καταστρέψουν σε πρώτο χτύπημα τις βάσεις εκτόξευσης που διαθέτουν. Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία, η Κίνα δεν το μπορούν. Το ερώτημα παραμένει πολύ θεωρητικό στην Ευρώπη. Η Κίνα ανησυχεί τώρα ότι είναι ευάλωτη, πράγμα που φαίνεται να το πιστοποιεί το πρόγραμμα εκτύλιξης πυρηνικών της υποβρυχίων.

Κίνα και Ρωσία

Η Κίνα επιβάλλεται ως «παγκόσμια δύναμη» (ιδιαίτερα με τα πυρηνικά της όπλα), αλλά με «περιφερειακή ζώνη επιρροής». Δεν μπορεί να φανταστεί κανείς τον Πούτιν να εμφανίζεται στο Νταβός όπως το έκανε ο Σι Τσινπίνγκ, ως εγγυητής της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.
Η Κίνα είναι μια παγκόσμια δύναμη, με πολύ πιο διακριτικό στρατιωτικό προφίλ, έστω και αν αυτό δυναμώνει διαρκώς. Ωστόσο, η οικονομική και διπλωματική της επιρροή είναι ήδη σχεδόν καθολική. Αυτή είναι η κατάληξη μιας επεκτατικής πολιτικής που εφαρμόστηκε συστηματικά εδώ και σχεδόν 30 χρόνια -και της σχέσης που δημιουργήθηκε ανάμεσα σε εθνικά διακυβεύματα και σε διεθνή εκτύλιξη. Καπιταλιστική χώρα, η Κίνα γνωρίζει και θα γνωρίσει κρίση. Σήμερα διαθέτει έντονα υπερβάλλουσες παραγωγικές δυνάμεις, κρίση ακινήτων, υπερχρέωση, πολλά κακά χρέη, εντάσεις στην αγορά εργασίας, φυγή κεφαλαίων...
Η διεθνής της εκτύλιξη απαντάει, ως ένα βαθμό, σε αυτούς τους «εγχώριους» παράγοντες κρίσης. Πρέπει να εγγυηθεί την τακτική τροφοδοσία της οικονομίας της σε πρώτες ύλες (αγορά εδαφών, ορυχείων, εταιρειών μεταφορών, λιμανιών, ...). Επενδύοντας ιδιαίτερα μαζικά στον κλάδο των κατασκευών στο εξωτερικό (οικοδομές, δημόσια έργα), προσφέρει αγορές σε έναν τομέα της που αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες στο εθνικό επίπεδο, καθώς και αγορά για τα παραγωγικά της πλεονάσματα (τσιμέντο, χάλυβας, ...). Επιτρέπει την εξαγωγή εργατικής δύναμης. Ενισχύει την ιδεολογία του καθεστώτος -τον εθνικισμό μεγάλης δύναμης.
Σε πολλές χώρες, οι επενδύσεις αυτές (που χρηματοδοτούνται από κινεζικές τράπεζες) είναι πολιτικά επικίνδυνες. Ένα χρεωμένο κράτος μπορεί εύκολα να κινητοποιήσει τον πληθυσμό του κατά «των Κινέζων» για να απαλλαγεί από αυτούς, όταν τα έργα ολοκληρωθούν, αλλά για την ώρα η κινεζική επέκταση κρατάει το δυναμισμό της. Ώς πότε; Μεγάλο ερώτημα.
Ακριβώς επειδή είναι η πρώτη παγκόσμια δύναμη, οι ΗΠΑ έχουν χάσει τη στρατηγική τους πρωτοβουλία: μην μπορώντας να διεκπεραιώσουν οι ίδιες όλες τους τις υποχρεώσεις, μην μπορώντας να ελπίζουν και πολλά από τους Ευρωπαίους, άφησαν τους Ρώσους στη Συρία και τους Κινέζους σε διεθνές επίπεδο. Καθώς φαίνεται ότι δεν ξέρει τίποτα για την συνθετότητα των παγκόσμιων σχέσεων δύναμης και των περιφερειακών γεωπολιτικών συνδυασμών, ο Τραμπ ξεκίνησε ζητώντας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από την Ιαπωνία «να πληρώσουν περισσότερα» (επιστρέψτε μου τα λεφτά!) και από οργανισμούς όπως το ΝΑΤΟ να αναδιπλωθούν στις προτεραιότητες που καθορίζει μονομερώς η δική του κυβέρνηση. Η πραγματικότητα δεν θα αναδιπλωθεί στη φαντασία του. Πώς θα προσπαθήσει να ανακόψει την Κίνα, προκαλώντας ποιές αλυσιδωτές αντιδράσεις; Δεν μπορούμε παρά να ανησυχούμε.

Περίοδος και αλληλεγγύη

Η εκλογή Τραμπ εκφράζει και αναζωογονεί τις αντιφάσεις της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, ως τύπου κυριαρχίας. Η ελευθερία κίνησης των κεφαλαίων οδηγεί στη λαϊκή δυσφορία σε αυξανόμενο αριθμό χωρών, σε εθνικές ή περιφερειακές κρίσης νομιμοποίησης και κυβερνησιμότητας. Εξάλλου, οι πυρηνικές λειτουργίες των κρατών δεν έχουν παγκοσμιοποιηθεί όσο το κεφάλαιο. Δεν υπάρχει εναρμόνιση μεταξύ αφενός των ληστρικών οικονομικών πολιτικών και αφετέρου της ιδεολογικής πλαισίωσης, των πολιτικών ασφάλειας, των πολέμων -των οποίων η ευθύνη εξακολουθεί να ανατίθεται στα κράτη(-έθνη).
Δεν υπάρχει για την ώρα λύση σε αυτές τις αντιφάσεις. Εδώ και πολλές δεκαετίες, η αστική τάξη διεξάγει μια μετωπική ταξική επίθεση, για να ξαναπάρει πίσω ό,τι αναγκάστηκε να παραχωρήσει μετά από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις επαναστάσεις του 20ου αιώνα. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, η επίθεση πήρε πραγματικά πλανητική εμβέλεια. Μετά τις κρίσεις του 1997-1998 και, κυρίως, του 2007-2008, παίρνει μια διάσταση όλο και πιο καθαρά αντεπαναστατική. Η ακραία βία με την οποία κινητοποιήθηκαν πολλές αντεπαναστατικές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή, για να συντριβεί η εξαιρετική λαϊκή κινητοποίηση που ξεκίνησε το 2011 το μαρτυρεί.
Έχουμε μπει σε μια νέα εποχή. Στην εισήγησή μου μίλησα για «αντεπαναστατική περίοδο», πράγμα που προκάλεσε πολλές επιφυλάξεις και παρερμηνείες. Μήπως εξαιτίας της λέξης «περίοδος», που θα έμοιαζε υπερβολικά «μακρυά», υπερβολικά «σκοτεινή»; Θα μπορούσα να την χαρακτηρίσω ως «στιγμή» (με την έννοια της απροσδιόριστης διάρκειας), αλλά φοβάμαι ότι ένας τέτοιος όρος δεν θα περάσει το τεστ των μεταφράσεων (σε άλλες γλώσσες)! Αντεπαναστατική δεν σημαίνει ότι η αντεπανάσταση έχει νικήσει -αλλά ότι αυτό ακριβώς αντιμετωπίζουμε, είτε με ανοιχτό τρόπο σε ένα μεγάλο τμήμα του μουσουλμανικού κόσμου είτε με πιο περίπλοκους τρόπους όπως γίνεται συχνά στη Δύση.
Ας ψάξουμε τις λέξεις που θα μπορούσαν να εκφράσουν καλύτερα τη φύση των σημερινών καιρών, αλλά να μην ωραιοποιήσουμε την κατάσταση.
Σε ένα τμήμα του κόσμου, η βία των επιθέσεων προκαλεί αντανακλαστικά κινητοποιήσεις που πολλές φορές είναι εντυπωσιακές, όπως στις ΗΠΑ μετά την εκλογή του Τραμπ: πορείες γυναικών, υποστήριξη των θυμάτων του «Muslim Ban», πορεία για τη γη και πορεία επιστημόνων... Είναι ένα κύμα διαμαρτυρίας σπάνιας έκτασης. Η «πορεία προς τα δεξιά» των κυβερνώντων προκαλεί ανάδυση και πολιτικών διαδικασιών προς τα αριστερά, όπως με τον Κόρμπιν στη Μεγάλη Βρετανία. Αυτά προσφέρουν πολλές ευκαιρίες δράσης για τις οργανώσεις μας.
Σε αυτό ακριβώς το μέτρο είναι που μπορούμε να μιλήσουμε για διπολισμό -αντιδραστικό και προοδευτικό. Αλλά θα πρέπει επιπλέον να διευκρινίσουμε ότι αυτό το δίπολο είναι πολύ άνισο. Η Τερέζα Μέι είναι στην κυβέρνηση, όχι ο Τζέρεμι Κόρμπιν. Το υπαρκτό Brexit άνοιξε το δρόμο σε ρατσιστική και ξενόφοβη έκρηξη, όχι σε επίθεση της εργατικής τάξης.
Εξάλλου, σε ένα άλλο μέρος του κόσμου, οι ευκαιρίες συρρικνώνονται εξαιρετικά. Ο λαϊκός αγώνας συνεχίζει στη Μέση Ανατολή, αλλά σε συνθήκες τρομακτικής επιδείνωσης. Θα ήθελα να δώσω ένα παράδειγμα που εμένα με μάρκαρε προσωπικά. Για πολλά διαδοχικά χρόνια, έχω πάει στο Πακιστάν σε αλληλεγγύη προς αγώνες παραδειγματικής συνέχειας. Οι φονταμενταλιστές, οι μυστικές υπηρεσίες του στρατού, το γκαγκστερικό προσωπικό των κατεχόντων επέβαλλε ήδη τρομοκρατία στην περιοχή, αλλά οι λαϊκές αντιστάσεις συνεχίζονταν ωστόσο σε μεγάλη έκταση. Έτσι μίλησα σε συγκεντρώσεις πολλών χιλιάδων ανθρώπων: Στο στρατιωτικό αγρόκτημα στην Οκάρα -του οποίου σήμερα όλα τα αγροτικά στελέχη βρίσκονται στη φυλακή και βασανίζονται. Στους εργαζόμενους στην υφαντουργία στην Φεζαλαμπάντ -της οποίας όλα τα συνδικαλιστικά στελέχη βρίσκονται σήμερα στη φυλακή και βασανίζονται. Συνάντησα τον Μπάμπα Τζαν, ακούραστο αγωνιστή στο Γκίλγκιτ-Μπατιστάν, που σήμερα έχει καταδικαστεί σε ισόβια μετά από βασανιστήρια. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις διαδέχονται η μία την άλλη στη Λαχόρα, εκεί όπου διέμενα. Σε λίγα χρόνια, η κατάσταση επιδεινώθηκε απότομα. Οι αντιστάσεις συνεχίζουν -και αξίζουν βεβαίως πάντα τη στήριξή μας-, όμως μέσα σε μια κατάσταση που ποιοτικά είναι χειρότερη από προηγουμένως.
Δεν θέλω να επανέλθω εδώ σε πλευρές της συζήτησης που αφορούν άλλα σημεία τη ατζέντας (το «επαναστατικό υποκείμενο» και τα κοινωνικά κινήματα, την οικοδόμηση «χρήσιμων» κομμάτων10), αλλά θα ήθελα να κλείσω με τα καθήκοντά μας σε αλληλεγγύη.
Σήμερα έχουμε να κάνουμε με μορφές βίας που είναι αληθινά χωρίς όρια, αλλά και απογυμνωμένες. Η υπερ-βία δεν είναι πλέον κάτι που την απαρνιούνται και μάλιστα συχνά την διεκδικούν. Αυτή είναι προφανώς η περίπτωση των τρομοκρατικών οργανώσεων όπως το Ισλαμικό Κράτος που σκηνοθετεί την άρνηση της ανθρωπιάς των θυμάτων του. Αλλά αυτήν την απανθρωποποίηση του εχθρού και ομάδων ολόκληρων11 την ξαναβρίσκουμε και στη θεματική του «ηθικού πολέμου» ή του «ιερού πολέμου», της μάχης του Καλού κατά του Κακού, που υπεράσπιζε ο Μπους μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου12. Ο «ανθρωπιστικός πόλεμος» απελευθερώνεται από το ανθρωπιστικό δίκαιο και από το δίκαιο του πολέμου. Ο «απόλυτος» εχθρός χάνει κάθε δικαίωμα αναφοράς σε δίκαιο -σαπίζει στις φονταμενταλιστικές φυλακές ή στις «μαύρες τρύπες» του Γκουαντάναμο και των μυστικών φυλακών της CIA. Η προσφυγή σε «εγκληματοποίηση» της βλασφημίας, της κοροϊδίας, της προσβολής της εθνικής ασφάλειας (ή της ταυτότητας ή των συμβόλων), επεκτείνεται όλο και περισσότερο. Μερικοί προτείνουν στη Γαλλία τον προληπτικό εγκλεισμό σε στρατόπεδα κράτησης οποιουδήποτε για τον οποίο θα υπήρχε υποψία ότι αύριο θα μπορούσε να εμπλακεί σε τρομοκρατική πράξη...
Ας θυμίσουμε, με την ευκαιρία, ότι η απανθρωποποίηση ήταν ο ένας από τους στόχους του ναζιστικού συστήματος στρατοπέδων. Αυτή η ύπουλη επάνοδος της πολιτικής της απανθρωποποίησης δεν αποτελεί ένδειξη απλώς αντιδραστικών καιρών, αλλά ακριβώς αντεπαναστατικών. Ορίζει ένα νέο χώρο αντίστασης που πρέπει να εκτιμήσουμε τις διαστάσεις του. Κανένας στόχος δεν μπορεί να δικαιολογήσει τέτοιο μέσον. Η ανθρωπότητα του εχθρού, όποιου και να είναι, δεν μπορεί να διαγραφεί. Σε αυτό είμαστε.
Η απεριόριστη καταστολή αναγγέλλει την επέκταση των καθηκόντων μας σε αλληλεγγύη.
Σήμερα βρισκόμαστε κυρίως αντιμέτωποι με καθήκοντα «συλλογικής» αλληλεγγύης: απέναντι σε πληθυσμούς που είναι θύματα ανθρωπιστικών καταστροφών διάφορων πηγών. Απέναντι σε μετανάστες και σε εξαναγκαστικές μετακινήσεις (που είναι πιο μεγάλες σήμερα απ’ό,τι στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο). Απέναντι σε λαούς που υφίστανται επιθέσεις. Απέναντι σε αγωνιστές που φυλακίζονται στην ίδια τους τη χώρα... Πρέπει να οργανώσουμε υποδοχή προσφύγων, που είναι προσωπικά απειλούμενοι, με την ιδιαιτερότητα ότι και στην προσφυγιά θα συνεχίσουν ίσως να κυνηγιούνται. Αυτό είναι ήδη η περίπτωση δημοσιογράφων και διανοουμένων του αραβικού κόσμου εναντίον των οποίων εκδίδονται διάφορα φετβά. Είναι επίσης η περίπτωση Ταϊλανδέζων, που κατηγορούνται για «ύβρεις» και αναγκάζονται να κρύβονται επειδή έχουν καταγγελθεί από ακραία βασιλικά δίκτυα που λειτουργούν στη Γαλλία. Είναι ήδη, ή θα είναι, η περίπτωση των Κούρδων και των Τούρκων, που οι υπηρεσίες του Ερντογάν είναι (ή θα είναι) έτοιμες να δολοφονήσουν. Θα πρέπει, όχι μόνο να τους υποδεχτούμε, αλλά και να τους προστατέψουμε.
Όλα αυτά απαιτούν την επανοικοδόμηση μιας «συλλογικής κουλτούρας αλληλεγγύης» στους προοδευτικούς χώρους. Η αλληλεγγύη (με πολλαπλές μορφές, ανθρωπιστικές, πολιτικές, χρηματοδοτικές13) πρέπει να ενσωματωθεί στα «τρέχοντα» καθήκοντα των λαϊκών οργανώσεων (σύλλογοι, κόμματα, συνδικάτα,...). Συλλογικοποιημένη, η συγκεκριμένη αλληλεγγύη αποτελεί έναν από τους πυλώνες πάνω στους οποίους μπορεί να θεμελιωθεί ο νέος διεθνισμός που χρειαζόμαστε14.
26/2/2017
Μετάφραση: e la libertà
Πηγή: Pierre Rousset, «What could be the international implications of Donald Trump’s election? Questions on the evolution of the global geopolitical situation», International Viewpoint, 19 Μαρτίου 2017. 
Σημειώσεις
1 [Σημείωση e la libertà :] Το παρόν κείμενο του Πιερ Ρουσέ γράφτηκε με βάση την εισήγηση που έκανε ο ίδιος στη συνεδρίαση του Φλεβάρη 2017 της Διεθνούς Επιτροπής της 4ης Διεθνούς, για το κείμενο “Καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, ιμπεριαλισμοί, γεωπολιτικό χάος και οι επιπτώσεις τους”, το οποίο αποτελεί σχέδιο θέσεων εν όψει του παγκόσμιου συνεδρίου της 4ης Διεθνούς. Το τελευταίο βρίσκεται μεταφρασμένο στα ελληνικά (στην αρχική του -περσινή- έκδοση) στο site της ΟΚΔΕ-Σπάρτακος: «Σχέδιο θέσων: Καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, ιμπεριαλισμοί, γεωπολιτικό χάος και οι επιπτώσεις τους», ΟΚΔΕ-Σπάρτακος.
2 Μια επικαιροποιημένη έκδοση αυτών των σχεδίων αποφάσεων θα είναι έτοιμη στα τέλη Μαρτίου.
3 Ανακοίνωση του PRT-Μεξικό: «Against Trump and Peña: unity from below and without borders» [«Κατά του Τραμπ και του Πένια: ενότητα από τα κάτω χωρίς σύνορα»], Europe Solidaire Sans Frontières, 25 Ιανουαρίου 2017 και International Viewpoint, 1 Φεβρουαρίου 2017. 
4 [Σημείωση e la libertà:] =αιωνίως.
5 Kauffmann Sylvie, Wieder Thomas, «Au “Davos de la défense”, l’incertitude Trump: Grave crise de confiance entre l’Europe et les Etats-Unis» [«Στο “Νταβός της άμυνας” η αβεβαιότητα Τραμπ: Σοβαρή κρίση εμπιστοσύνης ανάμεσα σε Ευρώπη και ΗΠΑ»], Le Monde, 20 Φεβρουαρίου 2017 και: Europe Solidaire Sans Frontières, 20 Φεβρουαρίου 2017.
6 Nathalie Guibert, «“Armée bonsaï” – L’armée française craint un décrochage brutal en 2020 [«“Στρατός μπονσάι”: ο γαλλικός στρατός φοβάται απότομη κατάρρευση το 2020»], Le Monde, 22 Δεκεμβρίου 2016 καιEurope Solidaire Sans Frontières, 22 Δεκεμβρίου 2016.
7 Βλ. Josef Joffe, Financial Times, 13 Φεβρουαρίου 2017.
8 Financial Times, 15 Φεβρουαρίου 2017.
9 Borger Julian, «New arms race – China to send nuclear-armed submarines into Pacific amid tensions with US» [«Νέος ανταγωνισμός εξοπλισμών -Η Κίνα ετοιμάζεται να στείλει πυρηνικά εξοπλισμένα υποβρύχια στον Ειρηνικό εν μέσω εντάσεων με τις ΗΠΑ»], Europe Solidaire Sans Frontières, 26 Φεβρουαρίου 2017.
10 Για το τελευταίο αυτό σημείο, βλ. Ιδιαίτερα: Pierre Rousset, «Réflexions sur “la question du parti” (bis) – Un tour d’horizon» [«Σκέψεις για το “ζήτημα του κόμματος” (β’) - ένας γύρος ορίζοντα για το θέμα»], Europe Solidaire Sans Frontières, 24 Ιανουαρίου 2017.
11 Graham-Harrison Emma, «Human Rights: Toxic political agenda is dehumanising entire groups, Amnesty warns» [«Η Αμνηστία προειδοποιεί: Ανθρώπινα δικαιώματα: μια τοξική πολιτική ατζέντα απανθρωποποιεί ολόκληρες ομάδες»], Europe Solidaire Sans Frontières, 22 Φεβρουαρίου 2017.
12 Daniel Bensaïd, «Le nouveau discours de la guerre – “le monde entier en état d’exception permanent”» [«Ο νέος λόγος για τον πόλεμο - “ο κόσμος όλος σε διαρκή έκτακτη ανάγκη»], Europe Solidaire Sans Frontières, 2006.
13 Για το τελευταίο αυτό σημείο, βλ. τον απολογισμό δραστηριοτήτων του ESSF: Pierre Rousset, «2005-2015: Onze ans de solidarité – un bilan des campagnes financières d’ESSF» [«2005-2015: Έντεκα χρόνια αλληλεγγύης -απολογισμός της καμπάνιας χρηματοδοτήσεων του ESSF»], Europe Solidaire Sans Frontières, 11 Δεκεμβρίου 2016.
14 Νέοι χώροι συγκροτούνται για τη συλλογικοποίηση της σκέψης, την ανταλλαγή εμπειριών και την ενίσχυση των συνεργιών στο χώρο αυτόν. Βλ. για παράδειγμα για την Intercoll, ESSF: Pierre Rousset, SallyRousset, «Intercoll: Présentation du groupe de travail “Internationalisme et solidarité internationale”» [«Παρουσίαση της ομάδας εργασίας “Διεθνισμός και διεθνής αλληλεγγύη”»], Europe Solidaire Sans Frontières, 17 Φεβρουαρίου 2017.