Η «Εφημερίδα των Συντακτών» προτείνει στους αναγνώστες πέντε βιβλία για
τις καλοκαιρινές διακοπές: «Η Ελευθερία και άλλα κείμενα», «Μοναξιά. Το
παράδοξο της ανθρώπινης φύσης»,«Η γέννηση μιας νέας Φυσικής», «Η
στρατηγική της προληπτικής ιατρικής», «Ναυάγιο με θεατή».❑ Επίκτητος Η Ελευθερία και άλλα κείμενα
μτφρ. Θάνος Σαμαρτζής, επιμ. Μ. Καραμολέγκου και Θ. Σαμαρτζής, εκδ. «Δώμα», 104 σελίδες
Πότε τα πράγματα κι οι καταστάσεις γίνονται αφέντες του εαυτού μας;
Το σώμα μας, η υγεία μας, το σπίτι κι η περιουσία μας δεν είναι δικά μας, υποστηρίζει ο Επίκτητος, μεγάλος φιλόσοφος των ελληνιστικών χρόνων.
Δεν βρίσκονται κάτω απ’ τον δικό μας έλεγχο και, επομένως, όταν επιθυμούμε κάποιο απ’ αυτά τα πράγματα, επιθυμούμε κάτι που δεν εξαρτάται από εμάς. Κι ο άνθρωπος που επιθυμεί πράγματα που δεν εξαρτώνται από τον ίδιο δεν μπορεί παρά να είναι ένας δούλος.
«Καθάρισε τις ιδέες σου, ώστε να μη δεθεί πάνω σου κάτι που δεν είναι δικό σου, να μην αναπτυχθεί μαζί σου κάτι ξένο, και να μη λυπηθείς αν φύγει από σένα. Και λέγε εξασκούμενος καθημερινά, όπως εξασκείσαι στο γυμναστήριο, όχι ότι κάνεις φιλοσοφία, αλλά ότι προσπαθείς να κερδίσεις την ελευθερία σου. Γιατί αυτή είναι η πραγματική ελευθερία», διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.
Η «Ελευθερία» του Επίκτητου είναι το πρώτο βιβλίο του πρωτοεμφανιζόμενου εκδοτικού οίκου «Δώμα», μια άψογη από κάθε άποψη έκδοση, φτιαγμένη στο χέρι, κυριολεκτικά. Τα πρώτα αντίτυπα που μοιράστηκαν σε φίλους ήταν τυπωμένα σε έναν παλιό εκτυπωτή και είχαν χαρτονένιο εξώφυλλο δεμένο με σχοινί, ενώ τα πρώτα 1.000 αντίτυπα, που βγήκαν από το τυπογραφείο, είναι πραγματικά έργα τέχνης.
Στο εξώφυλλο υπάρχει ένα χαρακτικό του ζωγράφου Γιώργου Μακρή, το οποίο δείχνει έναν άντρα να προσκυνά μια γυναίκα. Ειδικότερα για το εξώφυλλο αισθητικά άψογο ο Θ. Σαμαρτζής και η Μ. Καραμολέγκου δήλωσαν:
«Θέλαμε τη λογική της ικεσίας. Το βιβλίο μιλάει για το ποιος είναι σκλάβος και το ποιος είναι ελεύθερος και λέει σε ένα σημείο: “Δούλο σ’ έκανε ένα κορίτσι φτηνό”.
»Ο Γιώργος έφτιαξε σε κολάζ έναν άντρα που έχει πέσει στα πόδια μιας γυναίκας. Μετά έφτιαξε τη μήτρα του χαρακτικού και μετά, ένα ένα, και τα 1.000 τυπώματα στο χέρι, με λευκό μελάνι. Επιλέξαμε το λευκό μελάνι γιατί είναι κάτι μοναδικό.
»Η συνήθης τυπογραφία -το όφσετ- δεν έχει λευκό μέσα, το άσπρο που βλέπεις είναι το άσπρο του χαρτιού. Είναι κενό. Στο εξώφυλλό μας είναι λευκή πάστα.
»Θέλαμε με κάποιον τρόπο να υπάρχει μια αφηρημένη αναφορά στην αρχαία αισθητική· κι αυτό που μας άρεσε, όταν μας έδειξε το σχέδιο, είναι ότι ο άντρας πέφτει στα πόδια της γυναίκας: αυτό, στην αρχαία τέχνη, έχω την εντύπωση ότι δεν υπάρχει».
Ο καταξιωμένος μεταφραστής και, πιο πρόσφατα, εκδότης Θάνος Σαμαρτζής είναι ο άνθρωπος που από τη θέση του αναπληρωτή διευθυντή των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης ευθύνεται για την κυκλοφορία μερικών από τα πιο ενδιαφέροντα φιλοσοφικά βιβλία των τελευταίων χρόνων.
Παρ’ όλα αυτά, αποφάσισε να παραιτηθεί από τις ΠΕΚ για να ασχοληθεί, αυτήν τη φορά ως εκδότης, με ορισμένα βιβλία, για την επιλογή των οποίων ανέλαβε ο ίδιος την ευθύνη ώστε τα βιβλία του νέου εκδοτικού οίκου να αντανακλούν τις ιδιαίτερες πνευματικές προτιμήσεις του.
Ετσι προέκυψε «Το Δώμα», ένας νέος και πολλά υποσχόμενος εκδοτικός οίκος. Μια εκδοτική προσπάθεια που, σε χαλεπούς καιρούς, απευθύνεται στο ευρύ κοινό, θέτοντας τον πήχη πολύ ψηλά ως προς το κομμάτι του περιεχομένου και της ποιότητας.
❑ Ευαγγελία Γαλάνη, Μοναξιά. Το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης
εκδ. «Gutenberg», σελ. 475
Η εμπειρία της αποτελεί ισχυρή κινητήρια δύναμη για τις ανθρώπινες σχέσεις και συνδέεται τόσο με αισθήματα της οδύνης όσο και ηδονής.
Οπως πολύ εύστοχα επισημαίνει η συγγραφέας, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μολονότι ανήκει στα καθημερινά ανθρώπινα βιώματα και αποτελεί ένα πανάρχαιο αντικείμενο των τεχνών, οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι άργησαν υπερβολικά να την κάνουν αντικείμενο συστηματικής μελέτης και έρευνας.
Στο βιβλίο αυτό επιχειρείται η προσέγγιση της μοναξιάς κυρίως υπό το πρίσμα της αναπτυξιακής ψυχολογίας, δεδομένου ότι οι θεμελιώδεις αναπτυξιακές βιοψυχολογικές διαστάσεις αυτού του πανανθρώπινου φαινομένου δεν είχαν, μέχρι πολύ πρόσφατα, διερευνηθεί επαρκώς.
Ωστόσο, παρουσιάζονται συστηματικά και οι ποικίλες ψυχολογικές προσεγγίσεις της πολυδιάστατης φύσης της και των ποικίλων εκδηλώσεων της μοναξιάς στο ανθρώπινο είδος.
Παρουσιάζονται επομένως λεπτομερώς όχι μόνο η τυπολογία της μοναξιάς και η σχέση της με το άγχος αποχωρισμού, αλλά και οι ηθολογικές διαστάσεις του φαινομένου καθώς και η σχέση της μοναξιάς με τα βαθύτερα και πανανθρώπινα αρχαϊκά άγχη, π.χ. αν είμαστε μόνοι από την πρώτη στιγμή που ερχόμαστε στον κόσμο.
Στο βιβλίο αυτό περιγράφονται αναλυτικά και αξιολογούνται οι διάφορες αναπτυξιακές ακολουθίες της μοναξιάς, και ο ρόλος τους στη σχέση μας με τους άλλους.
Αναλύονται, ωστόσο, επαρκώς και οι διάφορες παθολογικές όψεις της μοναξιάς, οι οποίες μπορεί να συνδέονται με κάποιο πρώιμο ψυχολογικό τραύμα, το οποίο ενδέχεται να εκδηλωθεί άλλοτε ως εγωτική ναρκισσιστική συμπεριφορά και άλλοτε με διάφορες καταστροφικές μορφές ψυχοπαθολογίας ή στην καταφυγή σε φαντασιακές εναλλακτικές πραγματικότητες.
Ολα τα παραπάνω συνδέονται συστηματικά με τα σύγχρονα ευρήματα από τη διεθνή έρευνα αλλά και την έρευνα στην Ελλάδα.
Πολλές και ποικίλες όψεις της διαχρονικής και οικουμενικής εμπειρίας της ανθρώπινης μοναξιάς αναλύονται επαρκώς στο βιβλίο αυτό.
Χωρίς να παραλείπονται από τη συγγραφέα και οι ποικίλες νευροεπιστημονικές, γονιδιακές, ανθρωπολογικές, γλωσσολογικές και μεταφυσικές διαστάσεις και λειτουργίες της μοναξιάς.
Πάντως, η οπτική που κυριαρχεί είναι αυτή της Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, με ιδιαίτερη έμφαση στα πρώτα χρόνια της ζωής. Τότε που τίθενται τα θεμέλια της ανθρώπινης ύπαρξης, άρα και του ουσιώδους ανθρώπινου βιώματος, της μοναξιάς.
Και όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει στην εισαγωγή που έγραψε ο επίσης καθηγητής Ψυχολογίας Γ. Κουγιουμτζάκης: Στο βιβλιο αυτό ο επιστημονικός της λόγος «σμίγει, αντιπαρατίθεται, ενισχύεται, συγκλίνει, υστερεί ή ρέει παράλληλα με τον ρητό ή άρρητο λόγο της τέχνης».
❑ I. Bernard Cohen, Η γέννηση μιας νέας Φυσικής
μτφρ. Μανόλης Καρτσωνάκης, εκδ. «ΠΕΚ», 342 σελίδες
Παρά την τεράστια σημασία και την παγκόσμια αναγνώριση του έργου του Κοέν, κανένα από τα βιβλία του δεν είχε, μέχρι σήμερα, μεταφραστεί στα ελληνικά.
Αυτό το σοβαρό βιβλιογραφικό κενό έρχεται να καλύψει η μετάφραση του «Η γέννηση μιας νέας Φυσικής», που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην εκλεκτή σειρά «Ιστορία της Επιστήμης» των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης.
Το συγκεκριμένο βιβλίο είναι μια γοητευτική και εξαιρετικά διαυγής σύνθεση των εννοιολογικών-μεθοδολογικών εξελίξεων που δρομολογήθηκαν από την εποχή που ο Γαλιλαίος διατύπωσε τις ανατρεπτικές φυσικές θεωρίες του μέχρι την εποχή της μεγάλης σύνθεσης του Νεύτωνα.
Στις σελίδες του ο αναγνώστης θα βρει μια πρωτότυπη ανάλυση των πιο ανατρεπτικών ιδεών και των μεθόδων που επινόησαν οι γίγαντες της νέας Φυσικής όχι απλώς για να περιγράψουν αλλά για να αποκαλύψουν τους θεμελιώδεις αλλά άγνωστους μέχρι τότε «νόμους» λειτουργίας του φυσικού κόσμου.
Από την ιστορική ανασυγκρότηση των επαναστατικών ιδεών που οδήγησαν στη γένεση της νέας Φυσικής, ο Κοέν απομονώνει και αναδεικνύει το δίπολο «ακινησία - κίνηση». Γιατί, όπως χαρακτηριστικά γράφει: «Οποιος δεν κατανοεί την κίνηση, δεν κατανοεί τη φύση».
Στη βάση αυτού του ερμηνευτικού κανόνα προχωρά σε μια εντυπωσική επανάγνωση της ριζικής πνευματικής ανατροπής που συντελέσθηκε στην ανθρώπινη κοσμοαντίληψη κατά την εποχή της Αναγέννησης.
Επί χιλιετίες, οι άνθρωποι ήταν πεπεισμένοι ότι κατοικούσαν σε έναν πλανήτη που βρισκόταν ακίνητος στο κέντρο του Κόσμου: μόνο ο Ηλιος και οι πλανήτες περιστρέφονταν μονότονα γύρω από την ακίνητη Γη.
Αυτή την ιδιαιτέρως καθησυχαστική γεωκεντρική κοσμοεικόνα ανέτρεψαν οριστικά και αμετάκλητα με το επαναστατικό τους έργο οι νέοι φυσικοί φιλόσοφοι, όπως ο Κοπέρνικος, ο Γαλιλαίος, ο Κέπλερ, ο Χόιχενς, ο Νεύτωνας κ.ά.
Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι η ελληνική μετάφραση αυτού του σημαντικού βιβλίου βασίσθηκε στην τελευταία και αναθεωρημένη αγγλική έκδοσή του, η οποία κυκλοφόρησε 25 χρόνια μετά την πρώτη έκδοση.
Η αναθεώρηση και η διεύρυνση του αρχικού κειμένου κρίθηκαν αναγκαίες από τον συγγραφέα ώστε να συμπεριλάβει τις πιο πρόσφατες ανακαλύψεις και εξελίξεις στην ιστορία της κλασικής φυσικής.
Συγχαρητήρια στον μεταφραστή Μανόλη Καρτσωνάκη για την άψογη μεταφραστική εργασία του και στον Δημήτρη Πετάκο για το διαφωτιστικό επίμετρο που έγραψε για την ελληνική έκδοση από τις ΠΕΚ αυτού του σπουδαίου βιβλίου.
❑ Geoffrey Rose, Η στρατηγική της προληπτικής ιατρικής
μτφρ. Α. Κούτης και Α. Μπένος, εκδ. «ΜΙΕΤ», 301 σελίδες
Οπως, πολύ εύστοχα, επισημαίνουν στο εισαγωγικό τους σημείωμα οι Ελληνες μεταφραστές αυτού του βιβλίου:
«Δυστυχώς, το βιβλίο αυτό είναι σήμερα επίκαιρο όσο ποτέ. Η φτώχεια, η περιθωριοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού, οι κραυγαλέες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες (και στην υγεία), η ελαστικοποίηση της εργασίας και η ανεργία, ο ατομισμός και η καταναλωτική συνείδηση, η ανθυγιεινή και βιομηχανοποιημένη διατροφή, η καθιστική και αγχώδης ζωή, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η ανεξέλεγκτη κατάληψη των ελεύθερων χώρων με κατασκευές φαραωνικών διαστάσεων, η αποδιάρθρωση ακόμα και της έννοιας της κοινωνικής πρόνοιας αποτελούν άκρως επικίνδυνους παράγοντες για την υγεία του πληθυσμού.
»Η εξοικείωση με τις απόψεις του Τζέφρι Ρόουζ ευελπιστούμε ότι θα ανοίξει νέα μονοπάτια σκέψης και προβληματισμού για τους φοιτητές των επιστημών υγείας, τους επαγγελματίες υγείας και όλους τους ευαισθητοποιημένους ανθρώπους, που αναζητούν στέρεες και ριζοσπαστικές επιστημονικές θεωρήσεις για να αντισταθούν στην κυρίαρχη αντίληψη και πρακτική, η οποία αντιμετωπίζει την υγεία ως ζήτημα ατομικής ευθύνης και ως καταναλωτικό αγαθό και όχι, όπως θα έπρεπε, ως ζήτημα συλλογικής ευθύνης και κοινωνικό δικαίωμα».
Πράγματι, σήμερα, είναι εμφανές με τον πλέον επώδυνο τρόπο ότι η κυρίαρχη στις δυτικές κοινωνίες αντίληψη περί της δημόσιας υγείας ως ένα «ιδιωτικό πρόβλημα» και κυρίως οι πολιτικές επιλογές για την αντιμετώπισή του ως ένα ιδιωτικό «καταναλωτικό αγαθό» έχουν ήδη δημιουργήσει πολλά και δυσεπίλυτα κοινωνικά προβλήματα.
Γεγονός που, με τη σειρά του, επιβεβαιώνει τη δυσοίωνη κοινωνικά διάγνωση του συγγραφέα αυτού του ιδιαίτερα αποκαλυπτικού βιβλίου σχετικά με την καταστροφική ιατρική πολιτική των σύγχρονων κοινωνιών: «Οι πρωταρχικοί παράγοντες των νόσων είναι κυρίως οικονομικοί και κοινωνικοί, επομένως και οι θεραπείες τους πρέπει και αυτές να είναι οικονομικές και κοινωνικές. Ιατρική και Πολιτική δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι διαχωρισμένες».
Ενα εξαιρετικά επίκαιρο επιστημονικό ανάγνωσμα σχετικά με τις καταστροφικές ανεπάρκειες της κυρίαρχης, σήμερα, ιατρικής βιοπολιτικής και την επιτακτική πλέον ανάγκη για μια εντελώς διαφορετική προληπτική Ιατρική, η οποία οφείλει να αντιμετωπίζει τα κοινωνικά αίτια και όχι απλώς τα ιατρικά συμπτώματα των ιατρικών παθήσεων.
Ενα άριστα μεταφρασμένο και εξαιρετικά επίκαιρο πολιτικά όσο και επιστημονικά κείμενο που με πλήθος απτών παραδειγμάτων μάς αποκαλύπτει την ολέθρια κοινωνική στρατηγική της σύγχρονης βιοπολιτικής.
❑ Χανς Μπλούμενμπεργκ, Ναυάγιο με θεατή
μτφρ. Θοδωρής Δρίτσας, εκδ. «Αντίποδες», 165 σελίδες
Ο Γερμανός φιλόσοφος Χανς Μπλούμενμπεργκ, σε μία από τις παραδειγματικές μελέτες του για τις θεμελιώδεις μεταφορές της ανθρώπινης σκέψης, μελετά την εικόνα του ναυαγίου όσο και του θεατή του ως μία κυρίαρχη μεταφορά για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Ξεκινώντας από την ποίηση της αρχαιότητας και παρακολουθώντας τις μετέπειτα ιστορικές μεταμορφώσεις αυτής της μεταφοράς στον Μοντέν, τον Βολτέρο, τον Γκέτε, τον Σοπενχάουερ, τον Νίτσε και τον Μπούρκχαρτ, ο συγγραφέας διερευνά με μεγάλη ευαισθησία τη θέση του ναυαγού και την αισθητική και την ηθική του θεατή του ναυαγίου.
Ενώ, στο τελευταίο και σχετικά σύντομο δοκίμιο με τίτλο «Ενόψει μιας θεωρίας της μη εννοιακότητας», ο Μπλούμενμπεργκ αναλύει με εντυπωσιακή δεξιοτεχνία τη λειτουργία των μεταφορών στη γλώσσα της φιλοσοφίας.
Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα σύντομο αλλά απίστευτα βαθύ φιλοσοφικό κείμενο, όπου ο συγγραφές παρουσιάζει ένα κεντρικό θέμα της σκέψης του – τη θάλασσα ως το σύμβολο ή ως η μεταφορά ενός εχθρικού για τον άνθρωπο κόσμου.
Αυτή η παραδειγματική εφαρμογή της ανθρώπινης μεταφορικής σκέψης σχετικά με τη θάλασσα συνοδεύεται, τέλος, από ένα πιο τεχνικό κείμενο –το «Ενόψει μιας θεωρίας της μη εννοιακότητας»– όπου αποτυπώνεται η ιδιαίτερα γόνιμη μεταφορά της θάλασσας στην ευρύτερη ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.
Ετσι, μέσω αυτού του μικρού αλλά απίστευτα πυκνού κειμένου, ο αναγνώστης μπορεί να τοποθετήσει την προβληματική του Μπλούμενμπεργκ πλάι σε αυτήν του Τόμας Κουν και του Μισέλ Φουκό, αλλά και να δει την κριτική που ασκεί στη σκέψη του Χάιντεγκερ και την ουσιαστική σχέση του με την προβληματική του Βιτγκενστάιν.
Ομως, το κύριο σώμα του βιβλίου αποτελεί ένα ιδιαίτερα γοητευτικό κείμενο που μας επιβάλλει να κοιτάξουμε τον γνωστό μας κόσμο με άλλα μάτια.
Σε αυτό το κείμενο, οι συνήθεις ανθρώπινες μεταφορές για τη θάλασσα, το ναυάγιο και τον θεατή του ναυαγίου, από την αρχαία λυρική ποίηση μέχρι τον Γκέτε, αποκτούν μια διαφορετική βαρύτητα, αφού διαφωτίζουν τον αδιάλειπτο διάλογο των ανθρώπων με τη θάλασσα. Ενας διάλογος που κρατά, τουλάχιστον, από την εποχή της «Οδύσσειας».
Η επιλογή του συγκεκριμένου βιβλίου για την πρώτη παρουσίαση στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό της σκέψης του Χανς Μπλούμενμπεργκ αποτελεί την καλύτερη «συστατική επιστολή» για τη γνωριμία ενός από τους πλέον σημαντικούς στοχαστές της μεταπολεμικής Γερμανίας.
Και η θαυμάσια μετάφραση από τον Θοδωρή Δρίτσα αυτού του εντυπωσικού βιβλίου αποτελεί μια λαμπρή ευκαιρία για να γνωρίσουμε τη σκέψη αυτού του βαθυστόχαστου μεταπολεμικού φιλοσόφου. Ο οποίος αναγνωρίζεται πλέον καθολικά ως ένας από τους βαθύτερους και εντυπωσιακά επίκαιρους Ευρωπαίους στοχαστές.
Πηγή: efsyn.gr
