ΙΚΑΡΙΟΛΟΓΟΣ: TEXNH, ΓΗΠΕΔΑ KAI ΠΟΛΕΜΟΣ. ΟΙ ΠΕΡΙΕΡΓΟΙ “ΜΑΧΗΤΕΣ” ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΗΣ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ

Είναι η χρονιά του 1991 και η Γιουγκοσλαβία φλέγεται. Το πολυεθνικό κομμουνιστικό κράτος που δημιουργήθηκε μετά το τέλος του 2ου παγκοσμίου πολέμου διαλύεται. Οι περισσότερες δημοκρατίες του (με πρώτη τη Σλοβενία) κήρυξαν ανεξαρτησία από τη Γιουγκοσλαβία. Αρχικά, ο Γιουγκοσλαβικός Λαϊκός Στρατός (JNA) προσπάθησε να διατηρήσει την ενότητα ολόκληρης της χώρας αλλά απέτυχε. Επίσης από του JNA φύγανε οι Σλοβένοι οι Κροάτες οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου, οι Βόσνιοι και οι βόρειοι Μακεδόνες. Ότι απέμεινε δηλαδή ο σερβικός στρατός προσπάθησε στη συνέχεια να αποσπάσει από την Κροατία και τη Βοσνία εδάφη στα οποία κατοικούσαν πληθυσμοί σέρβικης καταγωγής. Οι συγκρούσεις στη συνέχεια επεκτάθηκαν στο Κόσσοβο αλλά και στη Μακεδονία. Το παγκόσμιο σοκ από την πρωτοφανή γενικευμένη σφαγή στο κέντρο της «πολιτισμένης» Ευρώπη ήταν τεράστιο. Η σύγκρουση έληξε το 2001 με 140,000 νεκρούς.

Η διεθνοποίηση της κρίσης έκανα γνωστό (έστω και επιφανειακά) τον πολιτισμό της Γιουγκοσλαβίας καθώς τότε έγινε μόδα παγκοσμίως η γιουγκοσλαβική τέχνη. Καλλιτέχνες όπως ο Μπρέγκοβιτς και ο Κουστορίτσα έγιναν διεθνής σταρ μαζί με αρκετούς άλλους . Ήταν μια πολιτισμική παράπλευρη συνέπεια του πολέμου.

H Yugoslavia δεν ήταν τμήμα του ανατολικού μπλοκ και αν κομουνιστικό κράτος ακολούθησε πολιτική ανεξάρτητη από την ΕΣΣΔ. Η επίδραση της ροκ κουλτούρας αλλά και της υποκουλτούρας (πανκ, Industrial ,New wave κλπ) ήταν μεγαλύτερη εκεί από οπουδήποτε αλλού στο ανατολικό μπλοκ όπου αντιμετωπιζόταν γενικά με καχυποψία σαν καπιταλιστικό προϊόν και μέσο πολιτισμικής ιμπεριαλιστικής προπαγάνδας. Αντίθετα τα γιουγκοσλαβικά ΜΜΕ στήριξαν και προώθησαν το ροκ.

Το ροκ υποστηρίχθηκε σχετικά από τις κομμουνιστικές αρχές ενώ και στίχοι επικριτικοί για την κουμμουνιστική ηγεσία ήταν συχνά ανεκτοί. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τα γκρουπ του πανκ, Νew wave αλλά και του βιομηχανικού ήχου. Πχ συχνά οι αρχές διοργάνωναν συναυλίες και φεστιβάλ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα κινήματα του φουτουρισμού, ντανταϊσμού, σουρεαλισμού κλπ εδώ στην Ελλάδα μάλλον άγνωστα στο ευρύ κοινό εκεί ήταν βασικό συστατικό της πολιτισμικής κληρονομιάς του κομμουνιστικού κράτους. Αυτές οι πολιτισμικές γνώσεις των νέων συνδυάστηκαν με την δυτική ροκ και underground κουλτούρα ενώ προστέθηκαν από κάποια γκρουπ και παραδοσιακά στοιχεία (όπως πχ ορθόδοξη μουσική) στην εκρηκτική μίξη αυτού που τελικά ονομάστηκε με το γενικό όρο Υugorock που πριν διαλυθεί η Γιουγκοσλαβία αποτελούσε την πιο δημοφιλή μουσική όλου του ανατολικού μπλοκ. Ιδιαίτερη δύναμη είχε και ο Γιουγκοσλαβικός κινηματογράφος που είχε δεχθεί επίσης την επίδραση του δυτικού κινηματογράφου.

Επιστρέφοντας στην πολεμική σύγκρουση τελικά οι Σέρβοι ηττήθηκαν στην Κροατία ενώ ο πόλεμος στη Βοσνία έληξε «ισόπαλα» (με διχοτόμηση Βοσνίας-Ερζεγοβίνης σε Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και Σερβικής Δημοκρατίας) με παρέμβαση και των ΗΠΑ και όταν οι μέχρι τότε εχθροί Βόσνιοι μουσουλμάνοι και Κροάτες συμμάχησαν ενάντια στους Σερβοβόσνιους. Από πλευράς Σέρβων το βάρος της σύγκρουσης επωμίστηκαν κυρίως οι Σερβοβόσνιοι και Σερβοκροάτες. Μετά την ήττα στην Κροατία περίπου 300000 Σερβοκροάτες κατέφυγαν πρόσφυγες στη Σερβία. Τόσο Σέρβοι όσο και Κροάτες κατηγορήθηκαν για εγκλήματα πολέμου. Η Σερβία βομβαρδίστηκε από το ΝΑΤΟ το 1999 στη διάρκεια των συγκρούσεων στο Κόσοβο.

Έχω διαβάσει αρκετές μελέτες για το ρόλο διάφορων ομάδων (και γι’ αυτό δε θα επεκταθούμε σε αυτές τις ομάδες στο παρών άρθρο) στον πόλεμο ,όπως οι χούλιγκαν και οι ξένοι εθελοντές. Αυτοί θα λέγαμε ότι ήταν περίεργοι «μαχητές» για τα δεδομένα της μέχρις τότε καταγεγραμμένης στρατιωτικής ιστορίας Η πρώτη περίπτωση έχει την τιμητική της στην ελληνική βιβλιογραφία και ειδικά αυτοί που στελέχωσαν τις «τίγρεις του Αρκάν» μίας εθνικιστικής οργάνωσης που τα μέλη της προήλθαν κυρίως από σέρβους χούλιγκαν. Στη δεύτερη κατηγορία είχαμε μια διεθνοποίηση της σύγκρουσης καθώς πχ Ρώσοι και Έλληνες εθνικιστές πολέμησαν στο πλευρό των σέρβων, Άραβες μουσουλμάνοι (και η Αλ Κάιντα) στο πλευρό των Βόσνιων, νεοναζί ευρωπαίοι στο πλευρό των Κροατών κλπ. Μάλιστα κάτι που δεν είναι γνωστό είναι η περίπτωση του νέγρου νεοναζί (!) από τη Σουηδία που πολέμησε στο πλευρό των Κροατών και καταδικάστηκε .

Μιλάμε για τον Jackie Banny Arklöv ο οποίος παρότι η μάνα του ήταν Λιβεριανή και αυτός όχι και τόσο άσπρος πολέμησε με ιδιαίτερο φανατισμό και συμμετείχε σε βασανιστήρια σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Βοσνία. Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε τη κόσμος μαζεύτηκε εκεί και γιατί πήρε τέτοια έκταση η ανθρωποσφαγή…
Ενσωματωμένη εικόνα

O άριος Jackie Banny Arklöv…

Tέλος ακροδεξιοί με καταγωγή τη Γιουγκοσλαβία πολέμησαν σε όλες τις πλευρές κυρίως σε παραστρατιωτικές οργανώσεις. Τέτοια περίπτωση είναι οι Croatian Defence Forces (CDF) που θεωρούσαν ότι ήταν συνεχιστές των φασιστών Ουστάσι, της κροατικής φασιστικής οργάνωσης που συνεργάστηκε με το Χίτλερ. Όπως ήταν φυσικό οι «Τίγρεις του Αρκάν» είχαν πρότυπο την ακροδεξιά οργάνωση των Τσέτνικ που ήταν σέρβοι βασιλικοί και εθνικιστές που δράσανε το β παγκ. Πόλεμο.¨Ολοι οι παραπάνω. Και oι CDF και οι τίγρεις διέπραξαν αρκετά εγκλήματα πολέμου.

Τι έκαναν όμως οι καλλιτέχνες στον πόλεμο. Ποιος ο ρόλος τους? Αυτό είναι ένα θέμα που πιστεύω ότι αξίζει περαιτέρω διερεύνηση.

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΠΟΛΕΜΟΣ

Οι περισσότεροι ροκ καλλιτέχνες στράφηκαν ενάντια στον πόλεμο και τον εθνικισμό και συχνά απαγορεύτηκαν από τα κυρίαρχα μέσα (πχ Rimtutituki ένα «super group» που δημιουργήθηκε από μέλη γνωστών σέρβικων rock group σαν αντιπολεμικό project). Στη Σερβία πολλοί πανκς που μείνανε πιστοί στα πιστεύω τους ξυλοκοπήθηκαν από σέρβους φασίστες. Πολλοί αρνήθηκαν να υπηρετήσουν ενώ άλλοι λιποτάκτησαν. Αναφέρω ενδεικτικά τον Σέρβο ποιητή και πανκ μουσικό, το ντανταιστή Bada Dada που προήλθε από την πανκ σκηνή του Νοβι Σαντ και που προκειμένου να μην πολεμήσει έφυγε και έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην Ουγγαρία (απεβίωσε το 2004).

Γενικά υπάρχει μία τάση να παρουσιάζονται σήμερα στο σύνολο τους οι Σέρβοι σαν εθνικιστές και πολεμοκάπηλοι. Κάτι τέτοιο δεν έχει σχέση με την αλήθεια όπως είδαμε. Τα ίδια περίπου έγιναν και στη Σλοβενία και την Κροατία. Παντού υπήρχαν φωνές πολιτικές και πολιτισμικές ενάντια στους πολεμοκάπηλους «πατριώτες».

Έτσι ένα άλλο αντιπολεμικό παράδειγμα είναι η συλλογή “The Best of Rock za Hrvatsku” (Rock for Croatia) ,ενώ και οι Industrial πιονέροι Laibach κυκλοφόρησαν το 1994 το αντιπολεμικό άλμπουμ με διασκευές ξένων αντιπολεμικών τραγουδιών και τον προφανώς ειρωνικό τίτλο «ΝΑΤΟ».
Ενσωματωμένη εικόνα

To ροκ συνέχιζε να υπάρχει και στο υπό πολιορκία Σεράγεβο (στα υπόγεια βέβαια) όπου εμφανίστηκε για να εμψυχώσει το δύστυχο κόσμο (13000 περίπου κάτοικοι πέθαναν στη διάρκεια της πολιορκίας από τις σερβοβοσνιακές δυνάμεις) και ο τραγουδιστής των Iron Maiden Bruce Dickinson.
Ενσωματωμένη εικόνα

Σεράγεβο συναυλια Dickinson .Μια εικόνα χίλιες λέξεις…

‘Όμως η πικρή αλήθεια είναι ότι δε ήταν λίγοι αυτοί που έγιναν εθνικιστές. Πολέμησαν πολιτισμικά μέσω της τέχνης τους εχθρούς αλλά και κάποιοι πολέμησαν και κυριολεκτικά. Ακόμα και πανκς…ειδικότερα στην Κροατία. Κάποιοι κάνανε live για να εμψυχώσουν τον κροατικό στρατό, άλλοι πήρανε όμως και τα όπλα. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Satan Panonski, punk ποιητής δηλωμένος gay και αντιμιλιταριστής που πέθανε στον πόλεμο το 1992 έχοντας γίνει Κροάτης εθνικιστής. Ήταν μία φιγούρα που έμοιαζε με το θρυλικό Αμερικανό πανκ GG Allen. Όπως ο τελευταίος έσπαγε στη διάρκεια του live του μπουκάλια στο κεφάλι του. Πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Ελλάδα ένα κομικ για τη ζωή του με τον τίτλο «Satan Panonski (Ο Σατανάς της Πανωνίας)» από το Θείο Τραγί.
Ενσωματωμένη εικόνα

Satan Panonski

Οι Mizar αποτελούν ένα καλά κρυμμένο μυστικό για το κοινό της Ελλάδας. Ενώ άλλοι γίνανε γνωστοί (Μπρέγκοβιτς και laibach) αυτοί εδώ είναι παντελώς άγνωστοι αν και ήταν πολύ δημοφιλής στη Γιουγκοσλαβία. Ο λόγος? Μα φυσικά γιατί η καταγωγή τους ήταν η Βόρεια Μακεδονία και υπήρξαν θιασώτες της αυτονόμησης της δημοκρατίας τους, ενώ έχουν βγάλει και τραγούδι για τις διώξεις ομοεθνών τους από το ελληνικό κράτος στη διάρκεια του ελληνικού εμφυλίου. Από κάποιους βέβαια μπορεί να θεωρηθούν και εθνικιστές. Όπως και να έχει το 80 κυκλοφόρησαν κάποιους από τους καλύτερους gothic δίσκους διεθνώς (συνδυάζοντας gothic, post punk και ορθόδοξη χριστιανική μουσική με ανεπανάληπτο τρόπο). Κάποια μέλη τους με το γκρουπ Αnastasia γράψανε τη μουσική για την ταινία Before the Rain που πήρε και Όσκαρ το 1994 και έγιναν παγκοσμίως γνωστοί . Όπως όμως προ είπα οι Mizar στην Ελλάδα φάγανε μάλλον απαγορευτικό για εμφανείς λόγους.

Οι Riblja Čorba αποτελούν το πιο δημοφιλή σέρβικο γκρουπ με μεγάλη καριέρα που ξεκινά από τα χρόνια της Γιουγκοσλαβίας. Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας ο τραγουδιστής Đorđević έγινε ενεργός υποστηρικτής του σερβικού εθνικισμού. Με τη μπάντα Knin Minđušari έγραψε το ειρωνικό τραγούδι “σύντροφε μου από το ΄Ζαγκρεμπ “, ως απάντηση στο φιλειρηνικό τραγούδι του Κροάτη Jura Stublić “σύντροφο μου από το Βελιγράδι”. Αν και σέρβος εθνικιστής στράφηκε ενάντια στο Μιλόσεβιτς και κάποια τραγούδια του έγιναν ύμνοι στις διαδηλώσεις εναντίον του τελευταίου. Πάντως ενδεικτικού του μίσους εκείνων των καιρών είναι ότι στις 22 Δεκεμβρίου 1997, η μπάντα προσπάθησε να κάνει live στη Λιουμπλιάνα, ωστόσο, οι σλοβενικές αρχές αρνήθηκαν να εκδώσουν βίζα στα μέλη της μπάντας λόγω των πολιτικών δηλώσεων του Djorđević .Περιττό να πούμε ότι οι Riblja Čorba χάσανε τους οπαδούς τους στις άλλες δημοκρατίες της Γιουγκοσλαβίας αλλά παραμένουν πολύ δημοφιλής στη Σερβία.

Ο Κουστορίτσα αποτελεί μία άλλη περίπτωση. Ξεκίνησε από το βοσνιακό underground της θρυλικής ομάδας των New Primitivism.To όνομα προήλθε σαν σάτιρα στο κίνημα Νew romatism, και το σλοβενικό Neue Slowenische Kunst (NSK) όπου φτιάχτηκε το 1984 από τους Σλοβένους Laibach και κάποιες άλλες πολιτικοπολιτισμικές σλοβένικες ομάδες. Στον πολιτισμό «Kunst» των Σλοβένων οι Βόσνιοι αντέτασσαν ειρωνικά την βαρβαρότητα, καθώς οι πρώτοι (δεν εννοώ εδώ το κίνημα NSK αλλά μιλάω για γενικές εθνικές προκαταλήψεις) γενικά αντιμετώπιζαν τους τελευταίος σαν πρωτόγονους. Από το γκρουπ Bijelo Dugme που ανήκε στο New Primitivism ξεκίνησε την καριέρα του και ο Μπρέγκοβιτς. Ο Κουσταρίτσα λόγο ΄ίσως και αυτού του background επέμενε ότι δεν είναι σερβοβόσνιος αλλά Γιουγκοσλάβος. Όμως η αλήθεια για το μεγάλο αυτό σκηνοθέτη είναι ότι πάντα έκλεινε το μάτι στη Σερβία. Στο σε γενικές γραμμές αντιπολεμικό Underground,που χρηματοδοτήθηκε από τη σέρβικη τηλεόραση περιέχει έξυπνα φιλοσερβική προπαγάνδα.

H αλήθεια είναι ότι όσο αφορά το σερβοβοσνιακό πόλεμο στην ταινία παρά τους αντιπολεμικούς τόνους οι Σερβοβόσνιοι και οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι παρουσιάζονται εξίσου επιθετικοί, ενώ στην πραγματικότητα η σέρβικη πλευρά ήταν πολύ πιο επιθετική. Γενικά έχει δεχθεί πολύ κριτική για προπαγάνδα υπέρ των σερβοβοσνίων στον πόλεμο της Βοσνίας .Ο ίδιος δεν αποδέχεται την κριτική αυτή.

«Ο Σλόμπονταν Πράλιακ δεν είναι εγκληματίας πολέμου, απορρίπτω με περιφρόνηση την ετυμηγορία σας». Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του καταδικασμένου για εγκλήματα πολέμου Κροάτη της Βοσνίας στην αίθουσα του ΔΠΔ της Χάγης. Είναι 29 Νοεμβρίου του 2017. Αμέσως μετά έβγαλε από την τσέπη του ένα μικρό φιαλίδιο με δηλητήριο και το ήπιε σε ζωντανή σύνδεση σοκάροντας τους πάντες. Είχε προηγηθεί η ανακοίνωση της ετυμηγορίας που επιβεβαίωσε την καταδίκη του σε 20ετή κάθειρξη για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν στη διάρκεια της κροατομουσουλμανικής σύγκρουσης (1993-1994) στο πλαίσιο του πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (1992-1995).Ο Πράλιακ υπήρξε στο παρελθόν σκηνοθέτης και με το ξέσπασμα του πολέμου υπηρέτησε σε μονάδα στελεχωμένοι από καλλιτέχνες (!). Καταδικάστηκε γιατί διάταξε το βομβαρδισμό μιας μουσουλμανικής ιστορικής γέφυρας
Ενσωματωμένη εικόνα

Ο Σλόμπονταν Πράλιακ τη στιγμή της αυτοκτονίας

Πολλά ξένα γκρουπ εκείνα τα χρόνια του πολέμου έπαιξαν μουσική στη Γιουγκοσλαβία. Περιττό να πούμε ότι ελληνικά γκρουπ παίζανε στη Σερβία και όχι πάντα για αντιπολεμικόυς λόγους αλλά για να δείξουν την αλληλεγγύη τους στους Σέρβους. Περιττό να περιγράψουμε εδώ τη φρενίτιδά της σερβοελληνικης φιλίας που έπιασε τόσο τη δεξιά όσο και την αριστερά στη χώρα μας. Βέβαια μετά τις αποκαλύψεις για τα φριχτά εγκλήματα της Σέρβικης πλευράς πχ των Σερβοβοσνίων στη Σρεμπρένιτσα πολλοί προσπαθούν να ξεχάσουν εκείνη τη φιλία.Oι βρετανοί Death in June (που έχουν κατηγορηθεί σαν φιλοφασίστες αλλά οι ίδιοι δε το αποδέχονται) έπαιξαν στα χρόνια του σερβοκροατικού πολέμου στην Κροατία. Τέλος στη Βοσνία εκτός από τον Dickinson εμφανίστηκε και η Joan Baez.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ο Πόλεμος της Γιουγκοσλαβίας ήταν ένα περίεργος πόλεμος όσο αφορά την εργαλειοποίηση της «άγριας νεολαίας» . Υπήρξε κινητοποίηση της άγριας νεολαίας κυρίως με τη στρατολόγηση οπαδών ποδοσφαιρικών ομάδων. Μη ξεχνάμε ότι της έκρηξης του πολέμου προηγήθηκαν συγκρούσεις σέρβων και Κροατών οπαδών με πολλούς τραυματίες. Ο Ραζνάτοβιτς (γνωστός σαν Αρκαν, πρώην γκάνγκστερ με διεθνή καριέρα που δολοφονήθηκε το 2000 ) ως αρχηγός των «Delije», των οργανωμένων οπαδών του Ερυθρού Αστέρα πάει στις 13 Μαΐου 1990 με 1.500 από αυτούς στο «Μάξιμιρ» του Ζάγκρεμπ. Τα επεισόδια μεταξύ των Σέρβων και των φανατικών της άλλης πλευράς αποτέλεσαν πρόγευση για όσα θα έρχονταν στα πεδία των μαχών. Στη συνέχεια χούλιγκαν στελέχωσαν εθνικιστικές παραστρατιωτικές ομάδες όπως πχ αρκετοί «Delije» μεταπήδησαν στους «τίγρεις του Αρκάν». Βέβαια ο τελευταίος είχε ήδη δημιουργήσει την παραστρατιωτική ομάδα «Σερβική Φρουρά Εθελοντών» (από κάποιους οπαδούς του Ερυθρού Αστέρα )που έγινε γνωστή σαν «Τίγρεις του Αρκάν» τον οκτώβριο του 90,πριν τα επεισόδια στο Ζάγκρεμπ… Η Dada Vujalosinovic (1964-1994) Σέρβα ρεπόρτερ που ήταν ενάντια στον πόλεμο είχε τα κότσια να γράψει άρθρο για τον Αρκάν και το παρελθόν του σαν γκάνγκσερ. Το 1994 βρέθηκε νεκρή με τις αρχές να μιλάνε για αυτοκτονία αλλά δεν έπεισαν κανέναν. Δεν ήταν η μόνη. Και άλλοι δημοσιογράφοι δολοφονήθηκαν τα χρόνια του πολέμου.

Ενσωματωμένη εικόνα

Η σχέση ποδοσφαίρου και εθνικισμού είναι καλά τεκμηριωμένη στη διεθνή βιβλιογραφία. Ενδεικτικά αναφέρω τον «πόλεμο του ποδοσφαίρου» μεταξύ Εκουαδόρ και Ονδούρας (1969) που ξεκίνησε από συγκρούσεις στα γήπεδα. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι πάντα το ποδόσφαιρο είναι η αφορμή ,οι αιτίες είναι πάντα βαθύτερες.

Επιστρέφοντας στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας εκτός από τη γηπεδική υπήρξε και κινητοποίηση καλλιτεχνική από καλλιτέχνες που ξέχασαν εύκολα τα «διεθνιστικά» ιδεώδη της Γιουγκοσλαβίας και προσπάθησαν να προσηλυτίσουν σε εθνικιστικά μονοπάτια την «άγρια νεολαία». Βέβαια προπαγάνδα υπάρχει από τα αρχαία χρόνια αλλά για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε στις αρχές του 90 τόσο έντονα σαν προπαγανδιστικός μηχανισμός κάτι που είχε συνδεθεί με αντιπολεμικά ιδεώδη: το ροκ. Έτσι στις ΗΠΑ πολλοί ροκ αστέρες υποστήριξαν την επίθεση των ΗΠΑ στο Ιρακ (πόλεμο του Κόλπου). Στη Γιουγκοσλαβία οι περισσότεροι ροκάδες αντιστάθηκαν στον πόλεμο. Με κάποιες όμως πολύ σημαντικές εξαιρέσεις που παρουσιάσαμε. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι σημαντικός σε περιόδους πολέμου για να προπαγανδίζει με άσματα τα εθνικά ιδεώδη και να κάνει πλύση εγκεφάλου.

Έτσι ο πολύ κόσμος δε γνωρίζει ότι ο Leonard Cohen που στη φαντασία του κόσμου ήταν ανθρωπιστής και διεθνιστής πήγε εθελοντικά τον πόλεμο του Γιουμ Κιπουρ και έπαιζε μουσική για τους ισραηλίτες στρατιώτες και τον Αριελ Σαρόν στη διάρκεια των συγκρούσεων με τους Άραβες (η σελίδα του στη Wikipedia για ευνόητους λόγους προσπερνά σχετικά ανώδυνα και γρήγορα αυτή την περίοδο).Και στον πόλεμο των Φώκλαντ κάποιοι βρετανοί ροκάδες τάχθηκαν υπερ του πολέμου.Αυτά ήταν περιορισμένα φαινόμενα. Επίσης στις αρχές του 80 ήταν τα χρόνια του πανκ. Σταδιακά τα πράματα άλλαζαν. Είδαμε ήδη τι έγινε στις ΗΠΑ το 1990.
Ενσωματωμένη εικόνα

O Cohen με το Σαρον το 1973!

Στη Γιουγκοσλαβία πάντως η φιλοπόλεμη στράτευση κάποιων ροκάδων πιθανόν είχε αποτελέσματα. Άλλο να λέει σε ένα νέο να πάει να πολεμήσει ένας σέρβος παπάς και άλλο ένας αναγνωρισμένος ροκάς όπως ο Đorđević που έχει ταυτιστεί στη συνείδηση της νεολαίας με το περιθώριο και την αλητεία. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πλειοψηφία των μουσικών της ροκ αντιστάθηκε και είχε συνέπειες γι’ αυτή την επιλογή. Όταν ο Κουστορίτσα έπαιρνε λεφτά για να γυρίσει ταινία οι αρχές δεν έδωσαν άδεια στο αντιπολεμικό συγκρότημα Rimtutituki να κάνει live και έτσι χρησιμοποίησαν ένα φορτηγό σαν σκηνή και περιφερόταν παίζοντας ζωντανά στους δρόμους του Βελιγραδίου (αυτό και αν είναι καταστασιακό).
Ενσωματωμένη εικόνα

Το φορτηγό των Rimtutituki

‘Ήταν το μίσος το εθνικιστικό που συμπαρέσυρε τους υπόλοιπους ροκερς και “underground heroes”?Ή και η προπαγάνδα της οποίας και οι ίδιοι ίσως ήταν θύματα?

Είναι ενδιαφέρον πως οι διάφοροι κομματικοί μηχανισμοί των δημοκρατιών της Γιουγκοσλαβίας και στην προσπάθεια τους να δημιουργήσουν ανεξάρτητα αστικά κράτη χρησιμοποίησαν την αστική υποκουλτούρα που γεννήθηκε στο δυτικό πολιτισμό αλλά ευδοκίμησε σε αυτή τη χώρα όπως προ είπαμε τόσο έντονα. Και είναι ενδιαφέρων ο τρόπος που οι κομουνιστικοί κομματικοί προπαγανδιστικοί μηχανισμοί που βρέθηκαν στην εξουσία της κάθε δημοκρατίας το 1990, ενεργοποίησαν αυτόν τον κόσμο την κατάλληλη στιγμή για να συμπληρώσουν τις δυνάμεις τους στην πάλη του ένα ενάντια στον άλλο (κυρίως πιο έντονα έγινε αυτό όσο αφορά το Σερβοκροατικό πόλεμο αλλά όχι μόνο σε αυτόν στη διάρκεια του Γιουγκοσλαβικού εμφυλίου).

Στην πραγματικότητα ο πόλεμος μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας το 2014 έχει πολλές ομοιότητες. Και εκεί δεν προκηρύχθηκε πόλεμος επίσημα. Και εκεί οι αντιμαχόμενοι βασίστηκαν αρκετά σε εθελοντική ή μισθοφορική στράτευση. Χούλιγκανς και ακροδεξιοί από τις δυο πλευρές βοήθησαν στο ξέσπασμα των συγκρούσεων, ενώ στη διάρκεια του πολέμου πολέμησαν συμπληρωματικά με τις επίσημες στρατιωτικές δυνάμεις. Διάφοροι καλλιτέχνες εκατέρωθεν επιδίδονταν σε πατριωτικά κρεσέντα ενώ αυτοί που στρέφονταν ενάντια στο μιλιταρισμό ξυλοκοπούνταν. Το συμπέρασμα είναι ότι από εδώ και πέρα όπου ευδοκιμούν αυτές οι κουλτούρες θα γίνονται προσπάθειες εργαλειοποίησης τους με απώτερους γεωπολιτικούς στόχους (πχ προσέλκυση και στράτευση νέων, πολιτισμική «δικαίωση» και επικράτηση μέσω προπαγάνδας, πρόκληση επεισοδίων και εξεγέρσεων με πολιτική σκοπιμότητα που όμως δεν τα χρεώνεται κάποια επίσημη αρχή κλπ). Αυτό δεν μπορεί να γίνει βέβαια σε κράτη θρησκευτικά όπου αυτές οι κουλτούρες απαγορεύονται (πχ Λιβύη, Ιράν κλπ) και εκεί η γεωπολιτισμική μάχη έχει περισσότερο θρησκευτικό πρόσημο.

Τι έγινε όμως με την κληρονομιά της Γιουγκοσλαβικής τέχνης? Αν εξαιρέσουμε τον Εμίρ Κουστορίστα αλλά και τους Laibach (οι τελευταίοι είχαν μεγάλη απήχηση διεθνώς. Ενδεικτικά αναφέρω για την πολιτισμική επίδραση τους ότι το πιο δημοφιλή παγκοσμίως γκρουπ του σκληρού mainstream ήχου, oι Rammstein αποτελούν κλώνους τους) που είχαν διεθνώς μεγάλη εμπορική επιτυχία, η πραγματικότητα του τώρα είναι μάλλον καταθλιπτική στις χώρες που διαδέχθηκαν τη Γιουγκοσλαβία όχι τόσο σε ποσοτική παραγωγή όσο σε ποιοτική. Γιατί αυτό το περίεργο και αντιφατικό είδος τέχνης που συνδύαζε το underground,την κρατική υποστήριξη και την πολυπολιτισμική συγχώνευση και ονομάστηκε Yugorock δεν πρόκειται να επαναληφθεί ξανά.

Aυτό το άρθρο αφιερώνεται σε αυτούς που αντιστάθηκαν στον πόλεμο. Στους απλούς πολίτες, νέους και γέρους, γυναίκες και άντρες, οπαδούς και καλλιτέχνες που είπαν το δικό τους μεγάλο όχι παρά τις συνέπειες που είχαν.