Από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009 και μετά, ο κόσμος βρίσκεται μπροστά στο ερώτημα, όχι για το αν επέρχεται και επισιτιστική κρίση που είναι βέβαιο, αλλά για το πότε αυτή θα έλθει.
Με 7,8 δισ. ανθρώπους στον πλανήτη σήμερα, η διατροφική κρίση αφορά προς το παρόν το ένα δισ. από αυτούς.
Συνέδρια επί συνεδρίων ασχολούνται με το ερώτημα, πώς θα θρέψουμε 9 δις ανθρώπους ως το 2050, και δίνουν μια απάντηση -με κριτήριο την ποσότητα των τροφίμων- ότι χρειάζεται να παραγάγουμε 70% περισσότερα τρόφιμα.
Για τους επιστήμονες του σήμερα το ζήτημα αφορά μόνο στην παραγωγή και όχι στη διανομή ή στην ποιότητα των τροφίμων.
Αλλά το θέμα από τη μια είναι ότι το 2050 είναι τόσο μακρινό που δεν αγγίζει τον πολύ κόσμο, και αν συνεχίσουμε να κάνουμε ό,τι κάνουμε, το χτύπημα θα έρθει πολύ νωρίτερα.
Από την άλλη τα πρώτα σημάδια της επισιτιστικής κρίσης σήμερα δεν οφείλονται κυρίως στην παραγωγή, αλλά στον εμπορευματικό τρόπο με τον οποίο διανέμεται η τροφή, ιδίως στην συγκυρία της συνδημίας του κορονοϊού (δηλαδή τη παγκοσμιοποιημένη αλληλεπίδραση της πανδημίας του κορονοϊού με τις προϋπάρχουσες επιδημίες, της παχυσαρκίας, του υποσιτισμού και της κλιματικής αλλαγής, που ο συνδυασμός τους έπληττε και πλήττει τους περισσότερους ανθρώπους σχεδόν παντού στη Γη).
Έτσι:
1) όσον αφορά στη διανομή:
• Ενώ η παγκόσμια προσφορά τροφίμων-προς το παρόν- θα ήταν παραπάνω από επαρκής, ταυτόχρονα 1 δισ. ανθρώπων υποσιτίζεται
• Υπάρχει αύξηση της ζήτησης τροφής στην ΝΑ Ασία, λόγω της δημιουργίας και εκεί πολυπληθών μεσαίων τάξεων και της αλλαγής του διατροφικού μοντέλου(αύξηση της ζήτησης σε ζωικά προϊόντα και εδώ! ).
• Υπάρχει κερδοσκοπία στις τιμές στο χρηματιστήριο των δημητριακών
• Το 30% της παραγόμενης τροφής πάει στα σκουπίδια. Σύμφωνα με τον FAO, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφίμων: 1,3 δισεκατ. τόνοι τροφίμων καταλήγουν κάθε χρόνο στα σκουπίδια και τις χωματερές, χωρίς να καταναλωθούν .
• Η παραγωγή-διανομή της τροφής ελέγχεται από μεγάλες πολυεθνικές: π.χ. 5 πολυεθνικές ελέγχουν το 75% των σιτηρών, 2 το 50% της παραγωγής μπανάνας, 3 τη παγκόσμια παραγωγή τσαγιού, ενώ 30 πολυεθνικές ελέγχουν το 1/3 των επεξεργασμένων τροφών. Οι καταναλωτές είναι εξαρτημένοι πλήρως από την αγορά μέσω των αλυσίδων. Πληρώνουν μέχρι και 4-6 φορές παραπάνω από την τιμή του παραγωγού.
. Υπάρχει σπάσιμο των παγκόσμιων αλυσίδων διανομής της τροφής σήμερα, λόγω των συγκυριακών μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης του Κορώνα.
. Η ποιότητα της τροφής και το διατροφικό μοντέλο των πλουσίων κυρίως δυτικών περιοχών και του βορρά, περιέχει πολύ κρέας, άρα πολλά λίπη με αποτέλεσμα το μεγάλο βάρος και την υγειονομική επιδημία της παχυσαρκίας, αλλά και τα πολλά είδη καρκίνων και καρδιακών νοσημάτων (στεφανιαία κυρίως)
. Γενικότερα: από τις αρχές του 1960: ο παγκόσμιος πληθυσμός 2-πλασιάσθηκε, η κατανάλωση κόκκινου κρέατος 4-πλασιάσθηκε, κρέατος πουλερικών 10-πλασιάσθηκε, η κατανάλωση επεξεργασμένου ζωικού γάλακτος είναι αυξητική(20 δις. δολάρια που είναι ο τζίρος για τις βρεφικές τροφές, τα 2/3 προέρχονται από βρεφικό γάλα)
2. Όσον αφορά στην παραγωγή:
•Χρειάζονται περισσότερες μονάδες ορυκτής ενέργειας για να παραχθεί μία μονάδα διατροφικής ενέργειας
•Υπάρχει εξάντληση των αποθεμάτων νερού
•Μείωση της παραγωγικότητας της γεωργίας λόγω επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
•Μείωση μελισσών παντού, που δεν παράγουν μόνο μέλι, αλλά επεικονιάζουν το 90% των φυτών
•Αυξάνονται στο έπακρο τα κόστη της καλλιέργειας-εκτροφής, της συγκομιδής, της αποθήκευσης, της συντήρησης, της ψύξης, των μεταφορών και της διανομής
• Οι γεωργοί βασικά είναι παραγωγοί πρώτων υλών για τη βιομηχανία και όχι για τον εαυτό τους, τις κοινότητές τους και τις τοπικές αγορές.
• Έχουμε παρακμή υπαίθρου, μείωση αγροτικού πληθυσμού, συρρίκνωση αγροτικών κοινοτήτων και εσωτερικούς-εξωτερικούς μετανάστες.
. Μεγάλες εκτάσεις χρησιμοποιούνται για ζωοτροφή με απώλεια αρχικής ενέργειας κατά 65-90%: στα βιομηχανοποιημένα συστήματα καταναλώνονται 300 μονάδες πόρων, για να παραχθούν 100. Η βιομηχανική γεωργία είναι πλέον αντιπαραγωγική, ενώ η καλλιέργεια ενεργειακών φυτών για αγροκαύσιμα διεκδικεί μεγάλες εκτάσεις υπέρ του «οδηγού» και εις βάρος του «υποσιτισμένου». Επίσης: 50% των ψαριών που αλιεύονται χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφή.
• Έχουμε πατεντοποίηση των σπόρων και των ποικιλιών με «βιοπειρατεία» των γενετικών πόρων από τις εταιρείες κολοσσούς .
• Είναι ουτοπία να περιμένουμε από το «μαγικό ραβδί» της αγοράς και από περισσότερη επιστήμη-τεχνολογία να μας λύσουν τα προβλήματα και στον αγροδιατροφικό τομέα, μέσα από την καλλιέργεια και εκτροφή βελτιωμένων (υβριδίων) και γενετικά τροποποιημένων (μεταλλαγμένων) ποικιλιών και ρατσών, καθώς και από τη βιομηχανική παραγωγή «σούπερ τροφών».
3) Όσον αφορά στην ποιότητα:
•Τα απαραίτητα συστατικά της τροφής είναι: υδατάνθρακες, λίπη, πρωτεΐνες-τα λεγόμενα «μακροθρεπτικά» συστατικά- και επίσης μέταλλα, βιταμίνες, ανόργανα στοιχεία-τα λεγόμενα «μικροθρεπτικά» συστατικά. Στα τελευταία συστατικά υπάρχει έλλειψη από τα βιομηχανικά εμπορικά προϊόντα της φυτικής και ζωϊκής παραγωγής. Επιπλέον υπάρχει και επιβάρυνσή τους με κατάλοιπα από τις χημικές τοξικές ουσίες των λιπασμάτων και των παρασιτοκτόνων-ζιζανιοκτόνων που χρησιμοποιούνται στη γεωργία- ζωοεκτροφή.
•Ο μέσος άνθρωπος χρειάζεται κατά Μ.Ο. περίπου 2700 θερμίδες την ημέρα. Σε παγκόσμιο επίπεδο: η υπάρχουσα παραγωγή τροφίμων εξασφαλίζει σύμφωνα με τον FAO περίπου 32 τρις θερμίδες ημερησίως. Όμως 40 εκατομ. πεθαίνουν από πείνα κάθε χρόνο και κάπου 850 εκατομ. υποφέρουν από υποσιτισμό, εκ των οποίων το 34% (Αφρικανοί) ζουν με κάτω από 300 θερμίδες την ημέρα.
•Σύγχρονες μελέτες: χρειαζόμαστε δίαιτα με λιγότερο από 5% πρωτεϊνη, από τα δημητριακά και τα όσπρια. Δεν χρειάζεται να στηρίζουμε τη δίαιτά μας κύρια στα ζωικά προϊόντα για πολλές ζωικές πρωτεϊνες, με αποτέλεσμα τα εντατικά βιομηχανικά συστήματα ζωοεκτροφής και πτηνοτροφίας που παράγουν μειωμένης -αν όχι τοξικής-ποιότητας διατροφικά προϊόντα -εμπορεύματα. Η σύγχρονη διατροφή μας τα τελευταία 50 χρόνια, κυρίως στη Δύση, είναι «υπερφορτωμένη» με γλουτένη(μπαίνει σαν πρόσθετο σχεδόν παντού) και λόγω της υπερκατανάλωσης επεξεργασμένων τροφών που στηρίζονται στο ραφιναρισμένο αλεύρι, στα αναπτυγμένα κράτη περίπου 1 δις άτομα πάσχουν από παχυσαρκία και προβλήματα υγείας.
Υπάρχει εμπόριο των άγριων ζώων για την κάλυψη διατροφικών αναγκών κάποιων μειοψηφικών ελίτ, που έχει επιπτώσεις στη μετάδοση -άγνωστων μέχρι τώρα στον ανθρώπινο οργανισμό- ζωωνόσων στον γενικότερο πληθυσμό, που γίνεται αιτία εμφάνισης νέων επιδημιών που μετατρέπονται σε πανδημίες, όπως οι τελευταίες των κορονοϊών.
Επισιτιστική κρίση από το 2030;
Κάποιοι λοιπόν αναλυτές της σημερινής κατάστασης στον αγροδιατροφικό τομέα, με βάση τις “αγορές θερμίδων”, προβλέπουν ότι η επισιτιστική κρίση πρόκειται να επικρατήσει πολύ πιο γρήγορα από το 2050, ίσως από το 2030.
Επειδή όσον αφορά στα τρόφιμα μας ενδιαφέρει η θρεπτική τους αξία και όχι οι παραγόμενες ποσότητες, διαβλέπουν για παράδειγμα ότι μέχρι το 2027 θα υπάρχει μια έλλειψη της τάξης των 200 τρις θερμίδων, σε παγκόσμιο επίπεδο.
Μπορεί η Ινδία να είναι επισιτιστικά αυτάρκης και τα τελευταία δέκα χρόνια κάνει εξαγωγή θερμίδων, αλλά η αφρικανική ήπειρος εισάγει σήμερα πάνω από 300 τρις θερμίδες τον χρόνο. Και η Κίνα-με τον νέο αυξανόμενο πληθυσμό σε συνδυασμό με την σημαντική βιομηχανική οικονομική ανάπτυξη και την αλλαγή του διατροφικού μοντέλου, θα είναι αναγκασμένη να εισάγει μεγάλο ποσό θερμίδων, χάνοντας την αυτάρκειά της- τα επόμενα χρόνια, θα βάλει τη σφραγίδα της στην επερχόμενη κρίση, διεκδικώντας κυρίως θερμίδες που παράγονται στην Αφρική.
“Μέχρι το 2023, ο πληθυσμός της Αφρικής προβλέπεται να ξεπεράσει της Ινδίας και της Κίνας. Μέχρι το 2023 οι τρεις αυτές περιοχές μαζί θα αποτελούν πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτό το κρίσιμο σημείο παρουσιάζει πραγματικά ενδιαφέρουσες προκλήσεις για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια.” Ιδίως αν και η Ινδία, όπως προβλέπεται, μπορεί να μετατραπεί σε εισαγωγέα θερμίδων λόγω της αυξανόμενης ζήτησης, δεδομένης της πληθυσμιακής αύξησης και της οικονομικής ανάπτυξής της.
Το μεγάλο λοιπόν ερώτημα είναι «Τι κάνουμε από εδώ και πέρα;»
Η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί στα πλαίσια των διεθνών ανταλλαγών θερμίδων και στο μέχρι τώρα πλαίσιο: περιοχές με ελλείμματα θερμίδων μπορούσαν να καλύψουν τα ελλείμματα αυτά με εισαγωγές από χώρες με πλεόνασμα με επακόλουθο το ένα δισ. ανθρώπων να υποσιτίζεται.
Κάποιοι καθεστωτικοί αναλυτές εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν το πρόβλημα μέσω των εμπορικών συναλλαγών: προβλέπουν την εξισορρόπηση της έλλειψης σε κάποιες περιοχές του πλανήτη με την εξαγωγή διατροφικών προϊόντων από την Ν. Αμερική, η οποία τα επόμενα χρόνια θα γίνει εξαγωγέας θερμίδων με επέκταση των καλλιεργούμενων και των εκτάσεων εκτροφής με την αποψίλωση των τροπικών δασών, ιδίως στη Βραζιλία.
Αυτό όμως θα γίνει με μεγάλο κόστος, με μεγάλες επιπτώσεις στην παγκόσμια υγεία και την επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής, η οποία με τη σειρά της θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγή τροφής παντού στον πλανήτη.
Ένας φαύλος κύκλος δηλαδή!
Για μας η απάντηση στο ουσιαστικό μας ερώτημα βρίσκεται στην Τοπικοποίηση-Αποανάπτυξη-Συνεργατισμό στο σύστημα παραγωγής και διανομής της τροφής:
•Να απορρίψουμε το παγκόσμιο εμπορικό μοντέλο των πολυεθνικών και των εταιρειών βιομηχανοποίησης της ανθρώπινης διατροφής
•Επιστροφή στην αγροτο-οικο-γεωργία: το οικο- όχι μόνο με την έννοια του οικολογικού, αλλά και με την αρχαιοελληνική έννοια του «οίκου» που εξασφάλιζε το «ζειν». Επιστροφή στην έννοια της κοινότητας για την εξασφάλιση του «ευ ζειν»(ευζωία αντι ευημερία)
•μεγαλύτερη αυτοδυναμία της αλυσίδας: αγρότης – κοινότητα – περιοχή – επικράτεια. Πολυλειτουργικός αγρότης , αειφόρος μικρής κλίμακας οικογενειακή γεωργία
•Οι νόμοι που ευνοούν την ιδιωτικοποίηση και την μονοπώληση των σπόρων και οι κανονισμοί για την προστασία των εταιρειών, οι οποίοι έχουν εξοντώσει τα παραδοσιακά συστήματα τροφίμων, θα έπρεπε να καταργηθούν. Οι υπάρχουσες τάσεις για αυξημένη συγκέντρωση της γης και για επέκταση της βιομηχανικής γεωργίας θα πρέπει να αντιστραφούν
• Εκατομμύρια γεωργών -αγροτικών κοινοτήτων θα πρέπει να αποκτήσουν τη δυνατότητα να κάνουν τις απαραίτητες αμειψισπορές, να οργανώνουν την αγρανάπαυση και να δημιουργούν βοσκότοπους, ώστε να μπορούν να επιστρέφουν στο έδαφος πάνω από 7 δισεκατομμύρια τόνους οργανικής ουσίας κάθε χρόνο.
• Προώθηση υγιούς και βιώσιμης ενεργειακής πολιτικής. Αυτό περιλαμβάνει κατανάλωση λιγότερης ενέργειας, παραγωγή βιοαερίου και ηλιακής ενέργειας στα αγροκτήματα – και όχι σε μεγάλο βαθμό προώθηση της παραγωγής βιοντίζελ, όπως συμβαίνει σήμερα.
• Εφαρμογή γεωργικών και εμπορικών πολιτικών σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την υποστήριξη της τοπικής παραγωγής- διανομής-αγοράς-κατανάλωσης τροφίμων με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτοδυναμία -αυτάρκεια. Αυτό περιλαμβάνει την απαγόρευση των σημερινών επιδοτήσεων που οδηγούν σε ντάμπινγκ των φτηνών τροφίμων στις αγορές.
• «Από-ανάπτυξη» στη παραγωγή κρέατος για μια ζωοεκτροφή στα πλαίσια ολοκληρωμένων αγροκτημάτων.
• Εκπαίδευση αντίστοιχη των πολυλειτουργικών αγροτών και των νέων γενιών μέσα από την αντίστοιχη στροφή του εκπαιδευτικού συστήματος
Ο ελληνικός αγροδιατροφικός τομέας εφαλτήρας για το ξεπέρασμα της σημερινής και επερχόμενης κρίσης:
•Ο πρωτογενής τομέας μπορεί να γίνει ο εφαλτήρας για μια αναζωογόνηση, η οποία θα ξεκινούσε από τις τοπικές κοινωνίες.
•Η παραγωγή ποιοτικών διατροφικών αγαθών-με συγκριτικό πλεονέκτημα στις ανταλλαγές-από τις εναλλακτικές καλλιέργειες των ντόπιων «χρυσοφόρων» φυτών, αλλά και γεωργικών αγαθών για δευτερογενή μεταποίηση και κλωστουφαντουργία, θα ικανοποιούσε βασικές ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού και θα εξασφάλιζε βιώσιμο εισόδημα για τους εργαζόμενους στον τομέα.
•Τέτοια προϊόντα για παράδειγμα μπορεί να παραχθούν από τις βιο-οικο-καλλιέργειες των ντόπιων ποικιλιών: σιτηρών και αραβόσιτου, οσπρίων, σπανακιού και όλων των κηπευτικών και χόρτων όπως το ραδίκι, αγκινάρας, φράουλας, σπαραγγιού, ρίγανης και αρωματικών φυτών -μελισσόχορτο, φασκομηλιά, μέντα, εχινάτσια, γαϊδουράγκαθο, δενδρολίβανο, βασιλικός κ.λπ. με απόσταξη για αντίστοιχα αιθέρια έλαια
•Καλλιέργειες-πολυβιταμινούχου και υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη σπιρουλίνας, μανιταριών, κερασιάς, ροδακινιάς, δαμασκηνιάς, ροδιάς, λωτού, στέβιας, κρόκου, τρούφας, αλόης, μαστίχας κλπ, καθώς και ελιάς και αγουρέλαιου
•Ξεχωριστά τοπικά παραδοσιακά προϊόντα που παρήγαγε κάποτε η ελληνική γη, αλλά τείνουν να τα παρατήσουν οι σημερινοί αγρότες είναι: η κορινθιακή σταφίδα, ξερά σύκα Μεσσηνίας, Λακωνίας, Εύβοιας και Αττικής, τοματάκι της Σαντορίνης, κουμ-κουάτ της Κέρκυρας, πατάτες Νάξου, πεπόνι της Μυτιλήνης, καρπούζια της Μεσσηνίας, μανταρίνι Καλύμνου, νεροκρέμμυδο Ζακύνθου, η οινοποιήσιμη ποικιλία βαρτζαμί της Λευκάδας, φράουλες της Ηλείας, κάστανα της Λακωνίας και της Αρκαδίας, όσπρια της Δυτικής Μακεδονίας και του Έβρου, πατάτες των Σερρών, της Δράμας του Αμυνταίου και της Πελοποννήσου, οπωροκηπευτικά των Μεγάρων, ακτινίδια της Πιερίας, φάβα της Σαντορίνης, αχλάδια της Λέσβου
•Ο στόχος: πολυκαλλιέργειες στα πλαίσια ολοκληρωμένων αγροκτημάτων, όπου τα ζώα θα εκτρέφονται σαν συμπληρωματικά των καλλιεργειών, για την ανακύκλωση των υλικών και κάποιων απαραίτητων για τη διατροφή μας ζωικών προϊόντων. Εκτός των πουλερικών, μπορούν να εκτρέφονται και ένας ανάλογος αριθμός αιγοπροβάτων ή αγελάδων-βουβαλιών, καθώς και ανάλογων αλόγων ή γαϊδουριών που μπορούν να προσφέρουν βοήθεια στις εργασίες(στην περίπτωση θηλυκών γαϊδουριών μπορούμε να έχουμε και το πολύτιμο γάλα τους)
•Αναδιάρθρωση στις ιχυθοκαλλιέργειες-υδατοκαλλιέργειες, υπέρ της παραάκτιας αλιείας(υπερδιόγκωση των ιχθυκαλλιεργειών στη χώρα μας, περίπου 320 με παραγωγή το 2015: 134.065 τόνους αξίας 628,3 εκ. Ευρώ με όλα τα επακόλουθα για την υγεία των καταναλωτών και για τη μόλυνση του θαλάσιου περιβάλλοντος. «Τόνοι φορμόλης στα ψάρια, την πάπια κάνει ο ΕΦΕΤ»-http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=340452)
•Κάνναβη: μέσο για την αναζωογόνηση της αγροτικής μας οικογεωργίας, γιατί είναι πολυδύναμο φυτό, με βιομηχανικά και φαρμακευτικά προϊόντα. Με επεξεργασία και μεταποίηση μπορούν να παραχθούν περισσότερα από 25.000 προϊόντα, όπως: σπόρια, έλαια, βάμματα, θεραπευτικά σκευάσματα, κηραλοιφές, αλεύρι, τρόφιμα, πρωτεΐνη και διατροφικά συμπληρώματα, φαρμακευτικά σκευάσματα, ηδύποτα, οικοδομικά και μονωτικά υλικά, χαρτί και χαρτοπολτό, βιοπλαστικά, βιοκαύσιμα, κλωστές- ίνες, υφαντά και υφάσματα, σειρά ρούχων, καλλυντικά και άλλα καινοτόμα και οικολογικά προϊόντα όπως βελτιωτικά εδάφους, ζωοτροφές κα.
ΠΗΓΗ: enallaktikos.gr
