Δουλεία και παιδική εργασία "εισάγουν" στην Ελλάδα οι χυμοί πορτoκαλιού από τη Βραζιλία

Έρευνα στα πλαίσια της εκστρατείας του "Supply CHANGE" αποκαλύπτει παράνομες πρακτικές σχετικά με την παραγωγή χυμού πορτοκαλιού που εμπορεύονται ευρωπαϊκές αλυσίδες σούπερ-μάρκετ μέσω συνεργαζόμενων χυμοποιείων, ανάμεσα στις οποίες και ορισμένες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα, και φθάνουν τελικά στο τραπέζι μας ως προϊόντα ‘ιδιωτικής ετικέτας’.

Το Agro24 μίλησε αποκλειστικά με τον Βραζιλιάνο δημοσιογράφο, Marcel Gomes, ο οποίος ήρθε για μία μέρα στην Ελλάδα για να παρουσιάσει τα αποτελέσματα της δημοσιογραφικής του έρευνας, προσκεκλημένος από την οργάνωση για το δίκαιο εμπόριο Fair Trade Hellas.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, που δημοσιεύεται από την Fair Trade Hellas (FTH, Ελλάδα), την Christliche Πρωτοβουλία Romero eV (CIR, Γερμανία) και την Global 2000 (Αυστρία), ο μέσος Έλληνας καταναλωτής πίνει 11 λίτρα χυμό πορτοκαλιού ετησίως, 80% εκ των οποίων εισάγεται από τη Βραζιλία. Η μελέτη διερευνά το σύνολο της εφοδιαστικής αλυσίδας χυμού πορτοκαλιού, που ξεκινά από τις φυτείες στη Βραζιλία και φτάνει στα ευρωπαϊκά σούπερ μάρκετ κι έπειτα στο τραπέζι μας. Η έρευνα έγινε για πρώτη φορά και αποκαλύπτει άθλιες συνθήκες εργασίας, καθώς και καταστροφικές περιβαλλοντικές συνέπειες της παγκόσμιας παραγωγής χυμού πορτοκαλιού.

Στις ερωτήσεις του Agro24 απάντησε ο Marcel Gomes, από το Reporter Brazil:

Πότε αρχίσατε να κάνετε έρευνα πάνω στην παραγωγή χυμού πορτοκαλιού στη Βραζιλία;

Συμμετέχουμε από την πλευρά της Βραζιλίας στο τριετές project "Supply Change", που διερευνούμε διάφορους τομείς της εφοδιαστικής αλυσίδας. Γιατί τον χυμό πορτοκαλιού; Γιατί είναι ο πιο δημοφιλής από τους χυμούς και η Βραζιλία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός και εξαγωγέας χυμού πορτοκαλιού στον κόσμο. Αντιμετωπίζουμε, όμως, πολλά προβλήματα όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας στις φυτείες πορτοκαλιών, έχουν διαπιστωθεί ακόμα και κρούσματα δουλείας.

Αυτό γιατί πιστεύετε ότι συνέβη;

Η αγορά χυμού πορτοκαλιού έχει αλλάξει τα τελευταία 15 χρόνια, διότι τις δεκαετίες του '80 και του '90 υπήρχαν πολλές επιχειρήσεις που λειτουργούσαν στον συγκεκριμένο τομέα, περίπου 15-20. Αλλά η μία εταιρεία εξαγόρασε την άλλη και σταδιακά φτάσαμε σήμερα να έχουμε τρεις μεγάλες εταιρείες παραγωγής χυμού πορτοκαλιού στη Βραζιλία: Sucocítrico Cutrale Ltda. (Cutrale), Citrosuco S / A Agro (Citrosuco) και Louis Dreyfus Commodities Agroindustrial S / A (LDC). Ελέγχουν τις τιμές και οι μικρομεσαίες αγροτικές εκμεταλλεύσεις αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα.

Πού είναι το πρόβλημα; Στους εργάτες γης, στους παραγωγούς ή στους εργαζόμενους στη βιομηχανία;

Στη Βραζιλία πάνω από 400.000 άτομα εργάζονται στις φυτείες πορτοκαλιών, στο εμπόριο και στα χυμοποιεία. Περίπου το 70% των ατόμων εργάζονται στις φυτείες, οι περισσότεροι εκ των οποίων στη διάρκεια της συγκομιδής. Αλλά οι τρεις μεγάλες εταιρείες ελέγχουν τις τιμές και πιέζουν συνεχώς για μείωση του κόστους παραγωγής.
Πλέον, εκτός από το εμπόριο και τη μεταποίηση, οι τρεις μεγάλες εταιρείες ελέγχουν και το 50% της καλλιέργειας πορτοκαλιών. Δηλαδή μόνο το 50% αποτελούν ανεξάρτητοι παραγωγοί, που δίνουν το προϊόν τους στον έμπορο, ανάλογα με την τιμή που θα καθοριστεί από τις τρεις εταιρείες, οι οποίες, επίσης, αγόρασαν πολύ μεγάλες εκτάσεις γης και τις εκμεταλλεύονται.

Πόσος είναι ο μισθός ενός εργάτη σε αυτές τις φυτείες;Κατά μέσο όρο είναι μικρότερος από τον εθνικό κατώτατο μισθό στη Βραζιλία. Παραμένει σταθερός για τα τελευταία χρόνια.

Ήταν καλύτερα τα προηγούμενα χρόνια;

Είναι περίπλοκο το να πεις εάν ήταν καλύτερα ή χειρότερα τα προηγούμενα χρόνια. Δεν είναι αυτό το θέμα. Το θέμα είναι ότι τα πράγματα γενικότερα χειροτερεύουν όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας. Ίσως στο παρελθόν να ήταν άσχημα όσον αφορά την οικονομική κατάσταση, αλλά υπήρχε η ελπίδα της βελτίωσης με το πέρασμα του χρόνου, αλλά δεν συνέβη αυτό.
Υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα. Το γεγονός ότι η παραγωγή στη Βραζιλία προσανατολίζεται κυρίως για χυμό. Ήμουν στην Κύπρο πριν λίγες μέρες και εκεί είδα ότι η παραγωγή πορτοκαλιών του νησιού επικεντρώνεται στο νωπό φρούτο, όχι στον χυμό.

Στην Ελλάδα η αναλογία είναι περίπου 50-50 σε χυμό και νωπό φρούτο.

Στις αρχές του χρόνου, στη Βραζιλία, οι εταιρείες πλήρωναν 8-9 ρεάλ το κουτί (40 κιλά πορτοκάλια), αλλά το κόστος παραγωγής είναι μεταξύ 11 και 12 ρεάλ το κουτί. Η συγκομιδή μπορεί να γίνει καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, ανάλογα με την περιοχή, την ποικιλία και το γεωγραφικό μήκος.

Τι συμβαίνει με τους άλλους τομείς της βραζιλιάνικης οικονομίας όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας;

Αν τις συγκρίνουμε με τον τριτογενή τομέα ή το βιομηχανικό, στο γεωργικό τομέα επικρατούν οι χειρότερες συνθήκες εργασίας. Περίπου το 60% των εργατών είναι χωρίς μόνιμο συμβόλαιο, με χαμηλότερο μέσο μισθό από τον εθνικό κατώτατο, 61% περιπτώσεων παιδικής εργασίας και 70% των περιστατικών δουλείας, που έχουν διαπιστωθεί από τις Αρχές. Υπάρχει ασφάλεια, γιατί ακόμα και οι εργαζόμενοι χωρίς συμβόλαιο μπορούν να πληρώνουν μόνοι τους την ασφάλεια. Σαφώς όμως με το συμβόλαιο τα πράγματα είναι ευκολότερα.

Τι προτείνετε να γίνει για τη βελτίωση των συνθηκών;

Είναι πολύ σημαντικό να μιλήσουμε σε εισαγωγικές και εμπορικές επιχειρήσεις, που εισάγουν χυμό από τη Βραζιλία. Έχουμε εμπειρία σε τέτοιους είδους υποστήριξη και προσέγγιση, διότι όταν μία χώρα εδώ στην Ευρώπη ρωτήσει τη βραζιλιάνικη εταιρεία για τις συνθήκες εργασίας, η δεύτερη ανταποκρίνεται, όπως έχει συμβεί στην περίπτωση του καφέ.

Πιστεύετε ότι μπορεί να γίνει μία διμερής εμπορική συμφωνία μεταξύ Ε.Ε. και Βραζιλίας, που θα περιλαμβάνει και δεσμεύσεις για τις εργασιακές συνθήκες στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων;

Μπορεί να υπάρξει, αλλά το project επικεντρώνεται στις επιχειρήσεις. Όταν φτάσεις σε επίπεδο κυβέρνησης, τα πράγματα γίνονται περίπλοκα και μπορεί να καθυστερήσουν. Για παράδειγμα, στην Κύπρο μπόρεσα να επισκεφθώ μία επιχείρηση που αγόραζε συμπυκνωμένο χυμό από τη Βραζιλία και ο διευθυντής δεν είχε καμία πληροφόρηση για τις συνθήκες εργασίας στη Βραζιλία. Τον ενημέρωσα σε σχέση με τα αποτελέσματα της έρευνάς μου και στην επόμενη αγορά που θα κάνει αυτός ο άνθρωπος από την Βραζιλία, θα ρωτήσει πρώτα για τα προβλήματα στις φυτείες. Είχαμε και μία συνάντηση την Παρασκευή και το Σάββατο στο Μιλάνο, όπου θα συμμετέχουν και στελέχη επιχειρήσεων και θα ενημερωθούν για το θέμα.

Θα ανταποκριθούν;

Ναι, κάποιες από αυτές, σίγουρα, μόλις δουν τις φωτογραφίες με τα περιστατικά δουλείας και παιδικής εργασίας. Και, φυσικά, μόλις το θέμα δημοσιοποιηθεί στα ΜΜΕ. Θα δημοσιεύσουμε σε όσα περισσότερα μέσα μπορούμε τα αποτελέσματα της έρευνας.

Τι είπαν οι υπόλοιποι συντελεστές της μελέτηςΗ Marina Sarli, πρόεδρος της FTH, συνοψίζει τη μελέτη: «Η βιομηχανία χυμού πορτοκαλιού πηγαίνει πολύ καλά οικονομικά και οι εξαγωγείς έχουν μεγάλη κερδοφορία. Αυτά τα αστρονομικά έσοδα όμως κερδίζονται σε βάρος των συνθηκών εργασίας στις φυτείες και τα εργοστάσια, καθώς και σε βάρος του περιβάλλοντος. Η μελέτη διαπίστωσε συνθήκες μοντέρνας σκλαβιάς σε όλα τα στάδια παραγωγής  χυμού πορτοκαλιού στη Βραζιλία καθώς και  τεράστια περιβαλλοντική ζημία».

Η ερευνήτρια Sandra Dusch Silva του CIR λέει για τις συνθήκες εργασίας στη Βραζιλία: «Οι εργαζόμενοι παράγουν περίπου 1,5 τόνους πορτοκάλια για 10 ευρώ την ημέρα. Δεν υπάρχει καμία προστασία από τον ήλιο και οι καρποί συλλέγονται βάζοντας απλά σκάλες με κλίση κάτω από τις πορτοκαλιές. Οι εργαζόμενοι ανεβοκατεβαίνουν στο δέντρο σε αυτές τις ασταθείς σκάλες μεταφέροντας έως 30 κιλά πορτοκάλια, και κάτω από μεγάλη πίεση χρόνου».

«Διαπιστώσαμε υπερβολική χρήση φυτοφαρμάκων στους πορτοκαλεώνες της Βραζιλίας», δηλώνει ο Martin Wildenberg, ειδικός σε θέματα περιβάλλοντικής προστασίας στην Global 2000. Και συνεχίζει: «Αυτό είναι ιδιαίτερα αποθαρρυντικό καθώς η καλλιέργεια πορτοκαλιών μπορεί να ευδοκιμήσει, χωρίς φυτοφάρμακα, όπως αποδεικνύεται από οργανικές καλλιέργειες σε όλο τον κόσμο».
Γενικές πληροφορίες
Η βιομηχανία χυμού πορτοκαλιού τόσο στη Βραζιλία όσο και η Ευρώπη χαρακτηρίζεται από μια τεράστια συγκέντρωση της αγοράς. Παρά το γεγονός ότι 3 από τα 5 ποτήρια χυμό πορτοκαλιού προέρχεται από τη Βραζιλία, υπάρχουν μόνο τρεις εταιρείες που εξάγουν  χυμό πορτοκαλιού στον κόσμο: η Citrosucro, η Cutrale και η Luis Dreyfus. Η Βραζιλία, είναι κορυφαίος εξαγωγέας στον κόσμο χυμού πορτοκαλιού. Οι εξαγωγές σήμερα αγγίζουν περίπου τους 1,2 εκατ. τόνους συμπυκνωμένου χυμού το χρόνο, με το 70% να πηγαίνει στην Ευρώπη που είναι η σημαντικότερη αγορά για εξαγωγές. Το άλλο άκρο της εφοδιαστικής αλυσίδας μονοπωλείται επίσης: Όλο και λιγότερες εμπορικές αλυσίδες κυριαρχούν στις ευρωπαϊκές αγορές. Μια βασική στρατηγική των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων λιανικής είναι η παραγωγή με ιδιωτικές ετικέτες. 

Αντί να αγοράζουν και να πωλούν επώνυμες μάρκες προϊόντων, τα σούπερ μάρκετ προμηθεύονται ολοένα και περισσότερο και πωλούν τα δικά τους προϊόντα. Στην Ευρώπη το 66% του συνόλου χυμού πορτοκαλιού πωλείται ως προϊόν με ιδιωτική ετικέτα στα μεγάλα σουπερμάρκετ. Η μελέτη δείχνει ότι τα σούπερ μάρκετ δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους για τις εφοδιαστικές αλυσίδες των προϊόντων τους. "Από το 2013 τα σούπερ μάρκετ υπόσχονται να δράσουν, αλλά μέχρι τώρα οι συνθήκες στη Βραζιλία δεν έχουν βελτιωθεί», λέει η Sandra Dusch Silva, η οποία έχει ήδη δημοσιεύσει έκθεση σχετικά με χυμό πορτοκάλι για τη  CIR το 2013 και επίσης ανάλαβε την παρούσα μελέτη.

Σύμφωνα με τη Fair Trade Hellas

Η παραγωγή και πώληση τροφίμων επιφέρει εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο. Οι πολυεθνικές εταιρείες όμως σπάνια αναλαμβάνουν ευθύνη για τις συνθήκες εργασίας κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τους και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της. Η μελέτη «Squeeze Out» παρουσιάζει μια διάφανη εικόνα για ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού χυμού στην Ευρώπη, από την καλλιέργεια των πορτοκαλιών μέχρι τη διαφήμιση του χυμού. Ευρήματα ερευνών στη Βραζιλία και την Ευρώπη έριξαν φως σε γεγονότα που οι λιανοπωλητές τροφίμων πρόθυμα αποκρύπτουν: την εξάρτηση και εκμετάλλευση των εργατών σε φυτείες και σε εργοστάσια, καθώς και την καταστροφή του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα μέσα από τη μαζική χρήση φυτοφαρμάκων. 

Η μελέτη δίνει μια επισκόπηση της βιομηχανίας εσπεριδοειδών στη Βραζιλία, υπογραμμίζοντας το οικονομικό προφιλ των κύριων εταιρειών σε όλους τους σχετικούς τομείς: τον αγροτικό (καλλιέργεια και συγκομιδή πορτοκαλιών), το βιομηχανικό (επεξεργασία πορτοκαλιών για παραγωγή χυμού) καθώς και τη διαφήμιση και πώληση του τελικού προϊόντος (Ευρωπαϊκή λιανική). Τα ευρήματα της μελέτης βασίζονται σε ποιοτική ερευνα με επισκέψεις στο πεδίο. Η πρώτη πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο/Ιούλιο 2013 από το Γερμανικό οργανισμό αναπτυξιακής πολιτικής Christliche Initiative Romero e.V. (CIR) και η δεύτερη τον Ιούλιο του 2015 από το CIR και από τον αυστριακό οργανισμό για περιβαλλοντική προστασία GLOBAL 2000. Επιπρόσθετα, το 2013 έγινε ανάθεση μελέτης στον CIR από το Instituto Observatório Social (IOS). Επιπλέον από τις πρωτογενείς πηγές (ατομικές συνεντέυξεις με εργάτες και αντιπροσώπους από συνδικαλιστικές οργανώσεις), χρησιμοποιήθηκαν πολλές δευτερογενείς πηγές όπως υλικό από εταιρείες και βιομηχανίες, υλικό από τις εμπορικές ενώσεις και πληροφορίες από την κυβέρνηση/ MPT, τον εμπορικό τύπο, τα πανεπιστήμια και αλλού.

Βασικές πληροφορίες για το χυμό πορτοκαλιού

Ο εμπορικά διαθέσιμος χυμός πορτοκαλιού παράγεται ως απευθείας στυμμένος χυμός ή, από το 1945, ως συγκεντρωμένος. Για τη βραζιλιάνικη αγορά, το δεύτερο είναι εξαιρετικής σημασίας: το μερίδιο της Βραζιλίας στο παγκόσμιο εμπόριο του Κατεψυγμένου Συμπυκνωμένου Χυμού Πορτοκαλιού (Frozen Concentrate Orange Juice FCOJ) είναι περισσότερο από το 80%.

Τα τελευταία 30 χρόνια υπήρξε μια τεράστια αύξηση στην παραγωγή χυμού πορτοκαλιού, μερικώς λόγω της πυκνότερης φύτευσης. Για λόγους επιβίωσης σε μία ανταγωνιστική αγορά, υπάρχει αυξανόμενη συγκέντρωση σε όλες τις περιοχές της αλυσίδας παραγωγής του χυμού πορτοκαλιού. 

Οι διάφοροι παραγωγοί πορτοκαλιών μικρής και μεσαίας κλίμακας πρέπει τώρα να ανταγωνιστουν τρεις πολυεθνικούς επεξεργαστές. Ενώ μεταξύ του 1970 και του 1990, 15 με 20 μικρές εταιρείες ενεργοποιούνταν στην παραγωγή χυμού, απο το 1980 οι «μεγάλοι παίχτες» άρχισαν να αναλαμβάνουν μικρότερες εταιρείες και να τις διώχνουν από την αγορά. Σήμερα οι εταιρείες Sucocítrico Cutrale Ltda. (Cutrale) , Citrosuco S / A Agro (Citrosuco) και Louis Dreyfus Commodities Agroindustrial S / A (LDC), ελέγχουν όλη την παραγωγή και εξαγωγή στις επιχειρήσεις χυμού στη Βραζιλία.  Έτσι, αυτές οι τρεις εταιρείες ελέγχουν αποτελεσματικά την παγκόσμια αγορά και προμηθεύουν πάνω από το 50% του χυμού παγκοσμίως στις μεγάλες βιομηχανίες εμφιάλωσης. Αυτή η ενοποίηση δίνει στις τρεις μεγάλες εταιρείες τεράστια ισχύ στις διαπραγματεύσεις των τιμών με τους παραγωγούς πορτοκαλιών και τους επιτρέπει να σπρώχνουν συχνά τις τιμές χαμηλότερα από το κόστος παραγωγής.

Οι παραγωγοί χυμού πληρώνουν τους αγρότες περίπου 2,60 ευρώ για κάθε κιβώτιο πορτοκαλιών (40,8 κιλά). Χάρη στις χαμηλές τιμές που πληρώνει το καρτέλ των χυμών, οι οποίες συχνά δεν καλύπτουν το κόστος παραγωγής, αυξάνονται ολοένα οι αριθμοί των ακτημόνων εργατών φυτειών.

Την ίδια ώρα, η συγκέντρωση της αγοράς στον ευρωπαϊκό τομέα λιανικής πώλησης γιγαντώνεται επίσης. Κυριολεκτικά σε κάθε ευρωπαϊκή αγορά, 3-4 αλυσίδες υπεραγορών ελέγχουν το 80-90% όλης της λιανικής πώλησης τροφίμων κι επομένως επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τις συνθήκες εργασίας για εκατομμύρια εργάτες. Μια σημαντική στρατηγική κέρδους για τους Ευρωπαίους λιανεμπόρους είναι η παραγωγή προϊόντων με ιδιωτικές ετικέτες. Αντί να αγοράζουν και να πωλούν ανεξάρτητες μάρκες, οι υπεραγορές αποκτούν και πωλούν τα «δικά» τους προϊόντα. Στην Ευρώπη, το 66% του πορτοκαλοχυμού που πωλείται έχει ετικέτα μάρκας μιας υπεραγοράς ή μιας αγορά ευκαιριών (discounter).

ΠΗΓΗ