Η 11η Μαΐου 1958 ήταν μια μέρα που έκρυβε δυσάρεστες εκπλήξεις για το ελληνικό πολιτικό κατεστημένο και τους Αμερικανούς, καθώς οι κάλπες των γενικών βουλευτικών εκλογών ανέδειξαν την Αριστερά, για πρώτη φορά στην ιστορία της, αξιωματική αντιπολίτευση στο ελληνικό Κοινοβούλιο.
Την 1η Αυγούστου 1951 είχε υπογραφεί η συμφωνία για την ίδρυση της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ), που στην αρχή αποτέλεσε συνασπισμό κομμάτων, για να μετατραπεί αργότερα σε ενιαίο κόμμα.
Το πρακτικό της συμφωνίας υπογράφτηκε από τον Γιάννη Πασαλίδη του Σοσιαλιστικού Κόμματος, τον Δημήτρη Μαριόλη εκ μέρους του Δημοκρατικού Συναγερμού, τον Σταμάτη Χατζήμπεη στο όνομα των Αριστερών Φιλελευθέρων και τον Μιχάλη Κύρκο του Δημοκρατικού Ριζοσπαστικού Κόμματος.
Από την πρώη στιγμή η ΕΔΑ άρχισε να μοιάζει με το συνασπισμό κομμάτων του ΕΑΜ. Βέβαια από τα παρασκήνια κινητήριος μοχλός της ΕΔΑ ήταν το παράνομο ΚΚΕ.
Η επιτυχία της Αριστεράς, σε λιγότερο από εννιά χρόνια από το τέλος του εμφυλίου πολέμου, έπαιρνε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις, αν σκεφτούμε ότι το πολιτικό κλίμα στην Ελλάδα, εκείνη την εποχή του Μαΐου του ’58, ήταν ακόμα ανώμαλο.
Τρομοκρατία
«Φυσικά και στις εκλογές αυτές -γράφει ο παλιός βουλευτής της ΕΔΑ Γ. Παπαδημητρίου– λειτούργησαν τα παραδοσιακά μέσα βιασμού της λαϊκής θέλησης, επιτροπές ασφαλείας, εκτοπίσεις, πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων. Εκατοντάδες οι εξόριστοι, χιλιάδες οι πολιτικοί κατάδικοι. Κατά τα άλλα όμως η (υπηρεσιακή) κυβέρνηση του Κ. Γεωργακόπουλου κατέβαλε προσπάθειες ομαλής διεξαγωγής των εκλογών.
Την έρπουσα όμως τρομοκρατία την έβρισκες και το 1958 σε κάθε βήμα σου» (Η αναλαμπή της Αριστεράς, σ. 67).
Στην Κοκκινιά σε μια προεκλογική περιοδεία υποψηφίων της ΕΔΑ μόνο μικρά παιδιά «ακολουθούσαν στους δρόμους και φώναζαν τα συνθήματά μας», πιθανόν γιατί οι μεγάλοι δεν θα ήθελαν να χαρακτηριστούν. Αλλά κι αυτό ήταν ένα καλό σημάδι.
Εκείνη την άνοιξη του 1958 στην τελευταία προεκλογική συγκέντρωση της ΕΔΑ στην πλατεία Κλαυθμώνος κανένας ιδιοκτήτης δεν βρέθηκε που ν’ αποδεχτεί, να επινοικιάσει ή να παραχωρήσει προσωρινά το διαμέρισμά του, από το μπαλκόνι του οποίου, όπως τότε συνηθιζόταν, θα μιλούσε ο πρόεδρος του κόμματος Γιάννης Πασαλίδης.
Οι οικοδόμοι γρήγορα έφτιαξαν μια εξέδρα απ’ όπου ο Πασαλίδης μίλησε ενώπιον μιας εντυπωσιακής συγκέντρωσης, όπου πολλοί συγκεντρωμένοι άναψαν κεριά για να θυμίζουν την Ανάσταση.
Δεν είχαν περάσει παρά μόνο δύο χρόνια από τις εκλογές του 1956, όπου μ’ ένα ιδιόρρυθμο εκλογικό σύστημα η δεξιά Εθνική Ριζοσπαστική Ενωσις (ΕΡΕ), ενώ είχε μειοψηφήσει (47,38%), κατέλαβε την απόλυτη πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο κερδίζοντας 165 έδρες, ενώ ο συνασπισμός κομμάτων περί τη Δημοκρατική Ενωση έχοντας συγκεντρώσει το 48,15% των ψήφων κέρδισε 132 έδρες.
Στις αρχές του 1958, όπως γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος, άρχισαν επαφές της κυβέρνησης Καραμανλή με το συναρχηγό των Φιλελευθέρων Γ. Παπανδρέου για τη σύνταξη νέου εκλογικού νόμου. Σύμφωνα με την Αριστερά, βασικός στόχος ήταν η μείωση της κοινοβουλευτικής δύναμης της ΕΔΑ.
Το σχέδιο νόμου που ψηφίστηκε στη Βουλή πρόβλεπε ότι στη Β’ Κατανομή θα συμμετείχαν τα κόμματα που θα συγκέντρωναν τουλάχιστον το 25% των ψήφων και ο συνασπισμός δύο κομμάτων, εφόσον θα κέρδιζε το 35% των ψήφων.
Σε περίπτωση που μόνο ένα κόμμα θα συγκέντρωνε τα απαιτούμενα ποσοστά, τότε στη Β’ Κατανομή θα έπαιρνε μέρος και το δεύτερο σε ψήφους αυτοτελές κόμμα.
Εως 60%!
Ο πρόεδρος της ΕΔΑ αντέδρασε έντονα και ζήτησε εκλογές με απλή αναλογική και τόνισε ότι εκείνοι που επιζητούν, υπονοώντας την ΕΡΕ και τους Φιλελευθέρους, να σκάψουν το λάκκο των άλλων, μπορεί να πέσουν οι ίδιοι μέσα. Ετσι κι έγινε. Τα αποτελέσματα των εκλογών του 1958 ανέδειξαν αξιωματική αντιπολίτευση την ΕΔΑ με 24,42% των ψήφων. Η ΕΡΕ, με σημαντική πτώση των ποσοστών της (41,17%) σε σύγκριση με τις εκλογές του 1956, κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία με 171 έδρες. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων κέρδισε το 20,68% και μόλις 36 έδρες λόγω του εκλογικού συστήματος.
Ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα, στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τον Πειραιά με τις ευρύτερες περιφέρειές τους, η ΕΔΑαναδείχτηκε πρώτο κόμμα με ποσοστό που ξεπερνούσε συχνά το 40% (Β’ Αθηνών 46,1%, Β’ Πειραιά 60,8%, Α’ Θεσσαλονίκης 43,4%).
Η αμερικανική CIA ανησύχησε σοβαρά από την εντυπωσιακή εμφάνιση της Αριστεράς στην Ελλάδα, που προσέχτηκε ιδιαίτερα από τη διεθνή κοινή γνώμη.
Ο διευθυντής της CIA, Αλεν Ντάλες, σε σύσκεψη της Συντονιστικής Επιτροπής Επιχειρήσεων, που λειτουργούσε στο πλαίσιο του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ, εκδήλωσε «την ανησυχία της υπηρεσίας του» για την επίδειξη δύναμης της ΕΔΑ και «υπέδειξε ότι θα βοηθούσε την Επιτροπή, αν σε δυο-τρεις εβδομάδες παρουσίαζε μια ανασκόπηση σχετικά με τους λόγους» που προκάλεσαν «αυτή τη δύναμη» της Αριστεράς στην Ελλάδα. Ο Ντάλες διευκρίνισε ότι η υπηρεσία του επίσης εργαζόταν προς την ίδια κατεύθυνση, δηλαδή της ερμηνείας του ελληνικού εκλογικού φαινομένου που είχε προκαλέσει «γενική έκπληξη από την ισχυρή εμφάνιση της ΕΔΑ στις ελληνικές εκλογές».
Η ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα και στο ΝΑΤΟ, καθώς τα σχέδιά του έπρεπε να δίνονται προς ενημέρωση τόσο στο πρώτο όσο και στο δεύτερο κόμμα κάθε χώρας-μέλους της Ατλαντικής Συμμαχίας. Βέβαια κάτι τέτοιο δεν συνέβη.
Ειλικρίνεια
Οι εκλογές της άνοιξης του 1958 σήμαναν έναν νέο συναγερμό για την αντιμετώπιση του «κομμουνιστικού κινδύνου».
«Μέσα σ’ ένα εξάμηνο από τις εκλογές εκτοπίστηκαν στον Αϊ-Στράτη περισσότερα από εκατό άτομα».
Αντιπροσωπεία της ΕΔΑ επισκέφτηκε τον υπουργό παρά τη προεδρία της κυβερνήσεως Κ. Τσάτσο για να εκφράσει τις ανησυχίες του κόμματος.
Ο *Τσάτσος, που έγινε αργότερα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ήταν ειλικρινής και απευθυνόμενος προς τους συνομιλητές του είπε:
«Ακούστε, κύριοι. Τα κράτη της Δύσης διαθέτουν ως ανασχετικά φράγματα κατά του κομμουνιστικού κινδύνου τον καθολικισμό και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Εμείς δεν διαθέτουμε τίποτα απ’ αυτά. Δεν πρόκειται να σταυρώσουμε τα χέρια και να παραδοθούμε. Θα σας αντιμετωπίσουμε με τα σώματα ασφαλείας και τα άλλα όργανα του κράτους…»
Το 1958, μισό αιώνα από σήμερα, ήταν μια εποχή στην καρδιά του ψυχρού πολέμου και οι αντιδράσεις των ανθρώπων ανταποκρίνονταν σ’ εκείνη την εποχή. *
Του Φοίβου Οικονομίδη από την Ελευθεροτυπία
*Το 1962 ο Ηλίας Ηλιού, τότε κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ, συνοδευόμενος από στελέχη της Νεολαίας, επισκέφθηκε τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, τότε υπουργό Προεδρίας της Κυβερνήσεως του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Σκοπός της επίσκεψης ήταν η διαμαρτυρία για τη βία που ασκείτο σε αριστερούς φοιτητές στα πανεπιστήμια από τη δεξιάς απόκλισης φοιτητική οργάνωση ΕΚΟΦ (Εθνική Κοινωνική Οργάνωση Φοιτητών), από παρακρατικούς της Δεξιάς, αστυνομικούς ενστόλους και ασφαλίτες.
Αφού άκουσε τον Ηλιού ο Τσάτσος, τον παρακάλεσε να μείνουν για λίγο μόνοι. Ήταν φίλοι και οι δύο διανοούμενοι μεγάλου βεληνεκούς, με κοσμοπολίτικη παιδεία και πλούσια νομική και φιλοσοφική παραγωγή.
Η κατ’ ιδίαν συνάντηση κράτησε μερικά μόνο λεπτά και όταν ο Ηλιού βγήκε από το υπουργείο στράφηκε προς τους νεολαίους της ΕΔΑ και τους είπε:
«Παιδιά, δεν μπορείτε να φανταστείτε τι μου είπε ο κύριος ακαδημαϊκός και καθηγητής Πανεπιστημίου στην Ελλάδα και τη Γερμανία». Και συνέχισε: «Επειδή εσείς οι μαρξιστές έχετε οριστικά κερδίσει τον ιδεολογικό αγώνα, κατέχετε το χώρο του πανεπιστημίου και του πολιτισμού. Έχετε αλώσει τη νεολαία. Ηλία, δεν έχουμε άλλο τρόπο. Και δεν πρόκειται να παραδοθούμε. Θα σας ταράξουμε στο ξύλο».
Κάποιος από τους νεολαίους τον ρώτησε: «Και συ τι απάντησες;».Ο Ηλιού τότε είπε το ιστορικό: «Και μεις θα σας ταράξουμε στη νομιμότητα».
