Κάθε χρόνο, με αφορμή το τριήμερο εκδηλώσεων για την εξέγερση του Πολυτεχνείου 1973, πλήθος εκπομπών, δημοσιευμάτων αλλά και εκδόσεων βιβλίων έχουν τη τιμητική τους. Θα περίμενε κάποιος ότι 46 χρόνια μετά όλα θα έχουν ειπωθεί και αναλυθεί για εκείνες τις λιγοστές ημέρες του Νοέμβρη.
Παραδόξως και εμείς οι ίδιοι διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν σημεία τα οποία ακόμη, είτε τελούν υπό σκιά είτε προκαλούν έντονο εκνευρισμό σε ορισμένους χωρίς, να αναπτύσσεται μια ελάχιστη επιχειρηματολογία. Παράλληλα με το τριήμερο του Πολυτεχνείου, γίναμε οι ίδιοι μάρτυρες, ως αναγνώστες και ως αυτήκοοι, δημοσιογραφικής επίθεσης ενάντια σε βιβλίο που έχει εκδοθεί πρόσφατα και περιλαμβάνει μαρτυρίες προσώπων που σχετίζονται με το Πολυτεχνείο 1973. Μάλιστα στη ραδιοφωνική εκπομπή ο καταγγέλλων δεν ήθελε καν να αναφέρει το όνομα του βιβλίου και τον συγγραφέα του.
Πρόθεση μας με το συγκεκριμένο σημείωμα δεν είναι να γράψουμε μια κριτική βιβλίου αλλά ούτε να μιλήσουμε για τα συγκεκριμένα γεγονότα που διαδραματίστηκαν τότε. Όπως επίσης, δεν έχουμε ως στόχο να εξετάσουμε, εάν στο συγκεκριμένο βιβλίο, μέσω της επιλογής των προσώπων που μιλούν αποτυπώνεται ολόκληρη η ιδεολογικοπολιτική παλέτα των τεσσάρων περίπου ημερών της κατάληψης. Εάν και πως καταγράφεται η ισχνή αλλά δραστήρια παρουσία αναρχικών ή άλλων ρευμάτων, ομάδων κλπ. Θέλουμε αποκλειστικά και μόνο να εξετάσουμε και εν τέλει να θίξουμε τους τρόπους αντίδρασης και αντιμετώπισης, που επιφυλάσσονται από ορισμένους, σε μια καταγραφή η οποία ενδεχομένως παρουσιάζει στοιχεία πλαστογράφησης, παραποίησης ή αποσιώπησης ενός γεγονότος, είτε εν τέλει μια εντελώς διαφορετική εκδοχή. Πως δηλαδή ορθώνονται τα στήθη, στυλώνονται τα πόδια και ο δείκτης των δαχτύλων πάει πάνω-κάτω, κάτω-πάνω για να παραδειγματίσει και να μαλώσει όποιον δεν πιστεύει(;), διερευνά(;) ή απλώς καταγράφει μέσω της προσωπικής αφήγησης ένα γεγονός.
Όλα τα παραπάνω μας ήρθαν στο νου όταν η Εφημερίδα των Συντακτών στις 16/11/2019 δημοσίευσε κείμενο του Δημήτρη Ψαρρά με τίτλο “η «δικαίωση» των τανκς” και αναφέρεται ασκώντας δριμεία κριτική στο βιβλίο του Ι. Χανδρινού – «Ολη Νύχτα Εδώ. Μια προφορική ιστορία της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου», εκδ. Καστανιώτη, 2019. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο επιμελητής-συγγραφέας της έκδοσης επιθυμεί να συμπεριληφθούν αφηγήσεις από έναν ευρύ κύκλο συμμετεχόντων. «Μιλούν πάνω από τα μισά μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής, μέλη όλων των οργανώσεων του φοιτητικού κινήματος (Αντι-ΕΦΕΕ, Ρήγας Φεραίος, ΑΑΣΠΕ, ΟΣΕ, ΟΜΛΕ κ.ά.), ανένταχτοι φοιτητές και, για πρώτη φορά, πολλοί μαθητές, εργάτες, διαδηλωτές, συλληφθέντες και τραυματίες από σφαίρες, με βάση τη διακηρυγμένη πρόθεσή μου για μια συστηματική καταγραφή της βιωματικής ιστορίας «από τα κάτω».
Ο δημοσιογράφος Δ. Ψαρράς με τη σειρά του αναφέρει στην Εφσυν: «η εξέγερση του Πολυτεχνείου εξακολουθεί να ενοχλεί. Μεταξύ των 84 «ατομικών βιωματικών αφηγήσεων» που έχει συγκεντρώσει ο επιμελητής της έκδοσης περιλαμβάνεται η μαρτυρία του Κώστα Βουλιέρη, αντισυνταγματάρχη καταδρομών, επικεφαλής των ειδικών δυνάμεων το βράδυ της 16ης προς 17η Νοεμβρίου 1973. Με την αφήγησή του ο Βουλιέρης επιχειρεί να αντιστρέψει πλήρως τη διαδοχή των γεγονότων που οδήγησαν στην εισβολή, υποστηρίζοντας ότι ήταν οι εκπρόσωποι των φοιτητών εκείνοι που ζήτησαν την εισβολή. Αυτό δεν το έχει πει μέχρι σήμερα κανείς. Ούτε καν οι στρατιωτικοί που καταδικάστηκαν στη δίκη του Πολυτεχνείου.(σημ.: υπογράμμιση δική μας).
Ο λόγος της κριτικής που ασκήθηκε στο βιβλίο είναι η συγκεκριμένη αφήγηση του Κ. Βουλιέρη, επισημαίνοντας πως πρόκειται για μια μαρτυρία «γελοία» και «συκοφαντική» και πως είναι σοβαρό ατόπημα του επιμελητή του βιβλίου «η ασχολίαστη αναπαραγωγή της αθλιότητας». Σύμφωνα με τον Ι. Χανδρινό, όμως: «Oι μαρτυρίες παρατίθενται αυτούσιες. Σκόπιμα δεν υπάρχει υπομνηματισμός, αντιπαραβολές με τη βιβλιογραφία, ούτε υποσημειώσεις τεκμηρίωσης, παρά μόνο ελάχιστες εσωτερικές παραπομπές, απλώς και μόνο για να βοηθηθεί ο αναγνώστης στην παράλληλη ανάγνωση ενός ογκώδους υλικού. Όλα αυτά πιθανώς ξενίζουν ή δίνουν την εντύπωση μιας επιπόλαιης διαχείρισης. Ο ιστορικός οφείλει να παραθέτει τις πηγές του «γυμνές», είτε είναι προφορικές συνεντεύξεις είτε έγγραφα και ντοκουμέντα. Μια μαρτυρία δε διαφέρει από οποιοδήποτε τεκμήριο: είναι ακόμα ένα στοιχείο προς εξακρίβωση, το οποίο μάλιστα ελέγχεται πολλαπλά για την ακρίβεια των λεχθέντων αλλά και τα διάφορα φίλτρα ερμηνείας που εκ των πραγμάτων αναπαράγει. Πάντοτε υπάρχουν όρια στην ιστορική μας γνώση (το Πολυτεχνείο δεν αποτελεί εξαίρεση) και η μνήμη είναι απαραίτητη ως προνομιακό (αλλά και ολισθηρό) πεδίο άντλησης πληροφοριών». Αυτά σημείωνε, λοιπόν, ο συγγραφέας-ιστορικός στην απάντηση του στην Εφσυν στις 18/11/19, σε απάντηση προς τον Δ. Ψαρρά, τοποθετώντας το θεωρητικό πλαίσιο της εργασίας του.
Ο βασικός λόγος κριτικής προς τον Ι. Χανδρινό είναι η αυτούσια μεταφορά της παρακάτω αφήγησης του Βουλιέρη, η οποία απαξιώνει και υποβαθμίζει στο σύνολο της τη δράση των εγκλείστων στο Πολυτεχνείο. Θα λέγαμε ότι αυτό αποτελεί μια αναμενόμενη συνθήκη από έναν αμετανόητο υποστηρικτή του χουντικού καθεστώτος και μάλιστα αντισυνταγματάρχη. «Εμείς θέλαμε ν’ ανοίξουμε την πύλη. Παίρνει, λοιπόν, ο Μακρυγιώργος τον τηλεβόα και λέει: “Ας πηδήσουν τρεις ή τέσσερις να το κουβεντιάσουμε”. “Ναι! Ναι!” φωνάζαν από μέσα. Διαδήλωσις υπέρ του στρατού κατά κάποιον τρόπο. Και βγήκαν απ’ έξω τρεις. Ο ένας ήταν το λεγόμενο “θείον βρέφος” του Ανδρέα Παπανδρέου, ο Λαλιώτης, ο οποίος είχε τότε στρατευτεί νομίζω, γιατί ήταν κουρεμένος με την ψιλή μηχανή. […] Μερικοί λέγανε να ’ρθει μια μπουλντόζα, αλλά θα έκανε πέντε ώρες μέχρι να έρθει, οπότε ρίχνει την ιδέα ο Λαλιώτης: “Κύριε συνταγματάρχα, εδώ παρακάτω έχετε άρματα μάχης” (ήταν πράγματι άρματα μάχης, εκατό μέτρα δεξιά κι αριστερά απ’ το Πολυτεχνείο). Η ιδέα υλοποιήθηκε. Ηρθε το τανκ –νεκρική σιγή μέσα–, είχε γυρίσει τον πυργίσκο ανάποδα. […] Φύγαν όλοι εκτός από μια φανατική: “Φασίστες, δεν φεύγω, φασίστες δεν φεύγω”» (σ. 160). Τα παραπάνω αποτελούν επίμαχα αποσπάσματα του βιβλίου, που σημειώνει ο Δ. Ψαρράς στο κείμενο του, και συνεχίζει: «Τίποτα από όσα περιγράφονται εδώ δεν είναι αλήθεια. Από τα πιο απλά (λ.χ. ο Λαλιώτης δεν είχε στρατευθεί και είχε μακριά μαλλιά) έως τα πιο σημαντικά: οι δυο εκπρόσωποι των φοιτητών (ο Κώστας Λαλιώτης και ο αξέχαστος Κυριάκος Σταμέλος) στάλθηκαν από τη Συντονιστική Επιτροπή και πήδηξαν έξω από τα κάγκελα προκειμένου να διαπραγματευθούν μια παράταση, ώστε να μην μπουν οι πολιορκητές στο Πολυτεχνείο μέχρι να ξημερώσει και να εξασφαλιστεί η ειρηνική έξοδος των εγκλείστων, με τη μεσολάβηση κάποιων θεσμικών φορέων, ακόμα και της Εκκλησίας, ως εγγυητών. Το τανκ δεν ήταν 100 μέτρα μακριά, αλλά μπροστά στην πύλη, και η είσοδός του επιβλήθηκε με διαταγή από τους επικεφαλής της στρατιωτικής δύναμης. Και βέβαια η «φανατική» δεν ήταν άλλη από την ηρωική Πέπη Ρηγοπούλου».
Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι το κύριο και επίμαχο θέμα είναι ότι την εισβολή του τανκ την ζήτησαν οι εκπρόσωποι των φοιτητών και συγκεκριμένα ο Κ. Λαλιώτης. Αυτή η συγκεκριμένη αναφορά εκνεύρισε «στον αέρα» και τον Δημήτρη Παπαχρήστο σε εκπομπή του Πρώτου Προγράμματος στις 16/11/2019, και ο οποίος έχοντας ενεργό ρόλο στα γεγονότα του Πολυτεχνείου αναφέρθηκε στον ρόλο του συμπατριώτη του ευβοέα Κ. Σταμέλου και ότι εντέλει από το συγκεκριμένο βιβλίο υπάρχει παραχάραξη της ιστορίας μέσω της παρουσίας της αφήγησης του Βουλιέρη μαζί με τις υπόλοιπες.
Ας πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα με τη σειρά. Σύμφωνα με πάρα πολλές μαρτυρίες και πηγές υπήρξαν δυο εκπρόσωποι φοιτητών που συσκέφτηκαν με εκπροσώπους της χούντας, έξω από το χώρο του Πολυτεχνείου, επί της οδού Πατησίων. Οι εκπρόσωποι ήταν: Κ. Λαλιώτης και Κ. Σταμέλος. Ο δημοσιογράφος Ψαρράς αντικρούει την επίκληση του Βουλιέρη ότι «ο Λαλιώτης, ο οποίος είχε τότε στρατευτεί νομίζω, γιατί ήταν κουρεμένος με την ψιλή μηχανή», και δημοσιεύει αρχικά φωτογραφία όπου εμφανίζει τον Λαλιώτη με κόμη στα σκαλιά του Πολυτεχνείου και λεζάντα Η συγκέντρωση των φοιτητών στο Πολυτεχνείο στις 14.11.73. Ο Λαλιώτης διακρίνεται με μακριά μαλλιά στο πρώτο σκαλί. Εν συνεχεία, και αφού ο Ι. Χανδρινός έχει αποστείλει επιστολή στην εφσυν, ο δημοσιογράφος Ψαρράς σημειώνει στο τέλος της απάντησης του: η φωτογραφία με τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο που δημοσιεύτηκε το Σάββατο στην «Εφ.Συν.» είναι από συγκέντρωση στις 20.2.1973. Παράλληλα διορθώθηκε-μεταγενέστερα- και η ημερομηνία στη λεζάντα κατά το αρχικό κείμενο στην ηλεκτρονική έκδοση της efsyn. Συνεπώς η χρήση της συγκεκριμένης φωτογραφίας ως υποστηρικτικής των όσων γράφει ο Δ. Ψαρράς δεν ευσταθεί. Για τον απλούστατο λόγο ότι κάποιος μπορεί να έχει μαλλιά τον Φλεβάρη του ’73 και όχι το Νοέμβρη του ’73 και συνεπώς δεν αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά το επιχείρημα του Βουλιέρη, βάσει του χειρισμού που ακολούθησε ο δημοσιογράφος. Μας προξενεί εντύπωση, πάντως, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας, που ψέγει τον ιστορικό για διάφορα αντιδεοντολογικά (δις φορές και στις 16/11 και στις 18/11/19), να μην κάνει αυτοκριτική αναφορά στην δική του (σκόπιν λανθασμένη χρήση του βασικού του εργαλείου επιχειρηματολογίας που ήταν η φωτογραφία με τον Λαλιώτη. Και, απλά, εντός μιας αγκύλης στο τέλος της απάντησης του, να σημειώνει ότι, «η φωτογραφία με τους φοιτητές στο Πολυτεχνείο που δημοσιεύτηκε το Σάββατο στην «Εφ.Συν.» είναι από συγκέντρωση στις 20.2.1973». Και ενώ θα ήταν κατανοητή μια εκδοχή του τύπου: εκ παραδρομής ή εκ λάθους, η λεζάντα (και όχι γενικά και αόριστα η φωτογραφία είναι από…) της έντυπης έκδοσης ανέφερε 14.11.73 αντί του ορθού 20.2.73. Παρατηρούμε εκτός της λαθροχειρίας στην ηλεκτρονική έκδοση που αφορά το αρχικό δημοσίευμα (16/11/73), να προστίθεται η λεζάντα τη Δευτέρα 18/11/19, την ημέρα που υποτίθεται διορθωνόταν το λάθος του Σαββάτου, «Το σαββατιάτικο δημοσίευμα της «Εφ.Συν.» όπου διακρίνεται ο Κώστας Λαλιώτης με «αφάνα» και όχι κουρεμένος με την ψιλή…»! Δηλαδή τα ίδια Παντελάκη μου τα ίδια Παντελή μου! Η Αριστερά δεν κάνει λάθη ποτέ! Είναι ανίκητη! Η διαχείριση της συγκεκριμένης φαιδρής αφήγησης του χουντικού από την εφσυν είναι τουλάχιστον τραγική. Βούτυρο στο ψωμί του κάθε φασίστα, χουντικού να τρολάρει τα μπρος-πίσω-μπρος του δημοσιογράφου.
Όπως είπαμε και παραπάνω οι εκπρόσωποι των φοιτητών ήταν δύο. Ο Λαλιώτης και ο Σταμέλος. Άρα αφού ο Λαλιώτης δεν είχε στρατευθεί, μήπως είχε στρατευθεί ο Σταμέλος και εν πάσει περιπτώσει, μήπως αυτό που αναφέρει ο Βουλιέρης πως είπε-πρότεινε ο Λαλιώτης αφορούν τον Σταμέλο; Δηλαδή μήπως ο αφηγητής, σκόπιμα ή όχι, μπέρδεψε τους φοιτητές; Σημαντικό ατόπημα για την ακριβή ιστορική αποτύπωση αλλά δευτερευούσης σημασίας σε σχέση με το εάν εκπρόσωπος των φοιτητών συναίνεσε ή συμφώνησε για εισβολή τανκ στο Πολυτεχνείο. Σύμφωνα λοιπόν με όσα είχε πει ο ίδιος ο Σταμέλος και είναι γνωστά στον Σ. Κούλογλου και την εκπομπή «Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα»: «Είχα μόλις γυρίσει από το στρατό. Με είχαν στρατεύσει τον Φλεβάρη, μερικούς μήνες νωρίτερα μαζί με άλλους συνδικαλιστές φοιτητές… Οι διαπραγματεύσεις με τους στρατιωτικούς που είχαν περικυκλώσει με τα τανκς το Πολυτεχνείο ξεκίνησαν μετά από δική μου πρόταση… Εμείς (σημ: εννοεί Λαλιώτη και εκείνον) τους είπαμε ότι θέλουμε να αποχωρήσουμε, να οργανώσουμε μία έξοδο. Έτσι είχαμε συνεννοηθεί ο Κώστας κι εγώ με τη Συντονιστική μας Επιτροπή, διότι βλέπαμε ότι είχαμε ηττηθεί από αυτή την άποψη. Περικυκλωμένοι ήμασταν, τι να κάναμε; Δεν είχαμε όπλα εμείς… Ο Γουνελάς υποστηρίζει ότι εγώ κι ο Κώστας Λαλιώτης, ως εκπρόσωποι της Συντονιστικής, ή η ίδια Συντονιστική, συμφωνήσαμε να πέσει το τανκ επί της πόρτας, αυτό δεν έγινε. Δεν θα τολμούσαμε άλλωστε ποτέ, ούτε εγώ ούτε ο Κώστας, να πούμε ότι συμφωνούμε να μπει το τανκ».
Μας φαντάζει περίεργο και οξύμωρο έμπειροι δημοσιογράφοι να μην γνώριζαν ή να μην θυμούνταν ότι ο έτερος διαπραγματευτής-φοιτητής ήταν άρτι αφιχθείς από το στράτευμα και συνεπώς κοντοκουρεμένος. Και αυτό γιατί υπάρχουν δημοσιεύματα του Δημ. Ψαρρά τον περασμένο χρόνο που αναφέρονται στον Σταμέλο (το 2018 λόγω του θανάτου του) και τον ρόλο που διαδραμάτισε εκείνη τη νύχτα 16-17/11/1973.
Επίσης, στην κοινή συνέντευξη των Σταμέλου-Γουνελά – που παραχωρήθηκε στον δημοσιογράφο Παναγιώτη Λιάκο– αναγνωρίζεται και από τους δύο η κοινή συναίνεση για το γκρέμισμα της κεντρικής πόρτας του Πολυτεχνείου με τήν χρήση του άρματος. Η πρόταση αυτή είχε «ριχτεί» κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων των δύο αντιπροσώπων της συντονιστικής (Λαλιώτη-Σταμέλου) με τις στρατιωτικές και αστυνομικές Αρχές (κάτι που υποστήριξε ο Γουνελάς σε προγενέστερη συνέντευξή του την δεκαετία του ογδόντα). Όπως είναι γνωστό τοις πάσι, η στάση των εγκλείστων στο Πολυτεχνείο δεν ήταν ενιαία σε πολλά θέματα και ένα από αυτά ήταν το ζήτημα της εξόδου από το χώρο. Άλλοι ήθελαν να ανοίξει η πόρτα και να φύγουν και άλλοι να παραμείνει κλειστή. Ο Κυριάκος Σταμέλος είχε δηλώσει επανειλημμένα ότι η συντονιστική είχε ταχθεί αναφανδόν υπέρ της αποχώρησης («απαγκίστρωσης») και αυτήν την τάση εκπροσωπούσε μαζί με τον Λαλιώτη στις συζητήσεις με τις Αρχές. Ήθελαν η πόρτα να ανοίξει και προσπάθησαν για αυτό. Ο χουντικός-αφηγητής στο βιβλίο του Χανδρινού μεταφράζει-παραποιεί, την πρόταση του Σταμέλου για διαπραγματεύσεις και την κάνει πρόταση για εισβολή τανκ, γεγονός για το οποίο υπάρχει αποσιώπηση ως προς το ποιός έκανε την πρόταση, αν και αυτό δεν έχει τόση σημασία, όσο η κοινή συναίνεση.
Αντί, λοιπόν, ο δημοσιογράφος να αντιπαραβάλει αυτά που έχει ισχυριστεί ο Σταμέλος σε αυτά που αναφέρει ο χουντικός, και όλα τα στοιχεία που έχουν δει το φως της δημοσιότητας μέχρι τώρα, ασχολήθηκε με τις κόμες και τις τρίχες. Στη διαστρέβλωση του αφηγητή είχαμε τη παραποίηση της λεζάντας βουλιάζοντας –τηρουμένων των αναλογιών– στον ίδιο βούρκο. Γιατί τα γεγονότα είναι γεγονότα, η ερμηνεία είναι ερμηνεία και η έρευνα είναι έρευνα. Σε όλους και για όλα, ελεύθερα και χωρίς δημοσιογραφικό bullying!
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Απὀ την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 199, Δεκέμβριος 2019
