Το 1992, το Συνέδριο της Γης στο Rio de Janeiro προσπάθησε να θάψει την οικολογία σαν πολιτικό κίνημα, θεωρώντας ότι οι διάφοροι τύποι μόλυνσης –τότε κεντρικό θέμα στην οικολογία, κυμαινόμενοι από τη βιομηχανική ρύπανση και την αγροτική ως την πυρηνική– θα επανα-απορροφούνταν, επειδή οι ΗΠΑ ανέλαβαν να ασχοληθούν μ’ αυτή. Μερικοί το πίστευαν. Έτσι, μαζί με κάποιους οικολόγους,
που έσπευσαν από την αρχή το υιοθετούν, εγκατέλειψαν κάθε κριτική του συστήματος παραγωγής και έχουν ευθυγραμμιστεί με τις καπιταλιστικές οπτικές της προόδου, της ανάπτυξης της «πράσινης» καθαρής βιομηχανίας και των λογικών της γεωργίας. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, το 2007, η διεθνής ομάδα ειδικών πάνω στην κλιματική αλλαγή και ο Αλ Γκορ (!) έλαβαν το Βραβείο Νόμπελ για την Ειρήνη, και από τότε η οικολογία έγινε πάλι στη μόδα…
Όμως, λίγα έγιναν όλα αυτά τα χρόνια όσον αφορά στην κλιματική αλλαγή, πέρα από τη συνειδητοποίηση ότι το κλίμα ήταν σε κρίση και ότι το πρόβλημα τώρα ήταν να βγούμε απ’ αυτή την ανισορροπία. Ο Ammann [εννοεί προφανώς τον κλιματολόγο Caspar M. Ammann] συνέχισε να σφυροκοπά τους πολιτικούς, δημοσιογράφους, αναλυτές και επιστήμονες, τα μήντια, και ακόμα και συγκεκριμένους τραγουδιστές και ηθοποιούς. Οι πυλώνες της κοινωνίας, που είναι υπεύθυνοι γι’ αυτή την οικολογική κρίση, δε θα έπρεπε να αμφισβητηθούν;
Η κλιματική κρίση αρχίζει να καρποφορεί!
Αυτή η ήπια κλιματική κρίση! Έφτασε στην κατάλληλη στιγμή να σώσει τον καπιταλισμό. Μας λένε εδώ και καιρό ότι δε θα υπάρχει άλλο πετρέλαιο, σε μια εποχή που ο καπιταλισμός έχει νικήσει –και μετά έχασε–τον παλιό του εχθρό, τον «κρατικό σοσιαλισμό» με γαρνιτούρα του Στάλιν, και τις προσπάθειες να εφευρεθεί ένας νέος: οι τρομοκράτες και άλλοι Ισλαμιστές δεν έχουν την ίδια δύναμη πυρός με τη νομενκλατούρα της Μόσχας, στο ιδεολογικό επίπεδο. Η κλιματική κρίση εδώ, είναι ένας νέος αντίπαλος για ν’ αντιμετωπιστεί από τα Κεφάλια του Κράτους! Μας ζητάνε να σφίξουμε κι άλλο τις ζώνες την ίδια στιγμή που αναδύεται ένας κόσμος Microclear υπερ-πλούσιων, αρκετών χιλιάδων ατόμων που αγοράζουν σπορ αμάξια και σκάφη, πολυτελή διαμερίσματα σε παγκόσμιες πόλεις του πλανήτη, άτομα που συλλέγουν έργα τέχνης…
Αλλά, φυσικά, εμείς είμαστε εκείνοι που μολύνουμε και θερμαίνουμε το κλίμα! Μας λένε ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε τις δημόσιες υπηρεσίες του κράτους πρόνοιας, σε μια στιγμή που η οικονομία γίνεται το κλειδί σε όλο το θεαματικό εμπορικό σύστημα του καπιταλισμού και ότι μπορείς να βγάλεις περισσότερα σπεκουλάροντας στο Χρηματιστήριο, που επενδύει στον παραγωγικό τομέα. Και εμείς πρέπει να δουλέψουμε σκληρότερα, για να υπερκαλύψουμε τις αποτυχίες του καπιταλισμού…
Ας σταματήσουμε εδώ, η εικόνα είναι πολύ γνωστή. Το στοιχείο-κλειδί για το καπιταλιστικό οικοδόμημα της διαφθοράς και της καταπίεσης, που έχει γίνει τόσο ασταθές λόγω των εσωτερικών του αντιφάσεων, είναι η διαιώνιση παρά τις αντιξοότητες. Κι αυτό γίνεται με την ενοχή. Ο καλύτερος τρόπος είναι να κάνουν τους ανθρώπους να φοβούνται και να νιώθουν ένοχοι. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η κλιματική κρίση είναι βολική για τους καπιταλιστές, μας λένε ότι όλοι θα πεθάνουμε και θα φταίμε εμείς. Το κλίμα θερμαίνεται επειδή παίρνουμε το αμάξι κάθε πρωί (που η διαφήμιση μας έκανε να το θέλουμε και να το αλλάζουμε πριν παλιώσει) και καταναλώνουμε βενζίνη (που δημιουργεί την ευτυχία των μεγιστάνων του πετρελαίου, από τους Σαουδάραβες πρίγκιπες και τους Ιρανούς μουλάδες έως την Exxon Mobil και την Agip). Όταν τα παιδιά αφήνουν ανοιχτή τη βρύση πλένοντας τα δόντια τους, κάπου μακριά μας, στην Αιθιοπία και τη Βολιβία, άλλοι άνθρωποι δεν έχουν καθαρό νερό και παθαίνουν χολέρα…
Τα παραδείγματα μπορούν να πολλαπλασιαστούν απεριόριστα, η ενοχή παράγει ανικανότητα επειδή όλα συμβαίνουν σε ένα πλαίσιο απο-πολιτικοποίησης του κόσμου. Για είκοσι χρόνια, η νίκη του νεο-φιλελευθερισμού πάνω στη Σοβιετική Ένωση και η έλευση των δημοκρατικών τυράννων όπως οι Berluskozy ή οι Putvedev Bushobama, η απο-πολιτικοποίηση είναι το ατού των αληθινών κυρίαρχων του κόσμου, που λέγονται Monsanto, Syngenta, Exxon Mobil, Areva, Pfizer, Nestle, CNN, Time Warner…
Η δουλειά στο κέντρο της κρίσης
Η δουλειά είναι στην καρδιά αυτής της διαδικασίας της ενοχής/αποπολιτικοποίησης. Δουλεύουμε για να τραφούμε και ξέρουμε ότι ρυπαίνουμε από μια οικολογική σκοπιά, ενώ ο καπιταλισμός δεν ενδιαφέρεται καν να μειώσει τις τοξικές εκπομπές. Στις στιγμές που περνάμε εκτός δουλειάς και κατανάλωσης, οι πιο πολλοί από εμάς προσπαθούμε να τους καταστρέψουμε με τη σκέψη ότι το σύστημα μας ανάγκασε να δουλεύουμε την ημέρα με αντάλλαγμα ένα μισθό. Μέρα με τη μέρα, αυτή η διαδικασία καταλήγει να είναι εξαιρετικά ένοχη, σύμφωνα με ένα μοντέλο Ιουδαιο-Χριστιανο-Μουσουλμανικών θρησκειών στο οποίο καθοδηγούμαστε από την αίσθηση ενοχής για να ζήσουμε ή να επιβιώσουμε. Αυτή η ενοχή είναι το τίμημα που πληρώνουμε ζώντας σ’ αυτό το σύστημα, χωρίς να χρειάζεται να εξεγερθούμε και να ρισκάρουμε ελεύθεροι. Η ενοχή είναι το τίμημα της ατιμίας.
Σε ένα παρόμοιο κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο (ή αντί γι’ αυτό το πλαίσιο), η δουλειά παραμένει το κέντρο όλων των πολιτικών προγραμμάτων. Τα πιο πολλά κόμματα δε σκέφτονται καν να μειώσουν τον εργάσιμο χρόνο, όντως: στην Ευρώπη αυξάνεται το όριο συνταξιοδότησης. Η δουλειά αμφισβητείται μόνο σε σπάνιους κύκλους των αριστερών ουτοπικών, αλλά, στις πιο πολλές περιπτώσεις, περιοριζόμαστε να ελπίζουμε για μια απλή μείωση του εργάσιμου χρόνου. Αλλά η μείωση του εργάσιμου χρόνου είναι μια ριζοσπαστική επίθεση στο ρόλο που παίζει η δουλειά στις ζωές μας ή απλά σκοπεύει να βελτιώσει την παραγωγικότητα των μηχανών στο σημείο που τα εργαλεία τελικά θα παρήγαν για μας;
Η εναντίωση στη δουλειά δεν είναι αρκετή αν απλά ζητάς μια μείωση, παρ’ όλο που είναι πολύ σημαντικό, αλλά η οργάνωση της δουλειάς: η μείωσή της χωρίς την αλλαγή της μεθόδου παραγωγής, των αγαθών και των ειδών χωρίς την εξολόθρευση των αγαθών, σημαίνει ότι εμπιστευόμαστε το μέλλον μας στην τεχνολογία, τους επιστήμονες, τους ειδικούς και τις μηχανές. Αυτό ήταν το όνειρο του Μαρξ, του Λαφάργκ και πολλών άλλων…
Καλά, δεν είναι η τεχνολογική πρόοδος που συνδέεται με τη λατρεία της δουλειάς που μας οδήγησε σε ένα ανισόρροπο κλίμα; Ο εχθρός, σ’ αυτή την περίπτωση, δεν είναι μόνο ο νεο-φιλελεύθερος καπιταλισμός, αλλά και κάθε μορφή παραγωγικότητας, συμπεριλαμβανομένης της «πράσινης», γνωστής και ως «οικολογικής».
Οι αληθινοί ένοχοι της κλιματικής ανισορροπίας, της δουλειάς και της τεχνο-επιστήμης, δεν βρίσκονται ποτέ στο εδώλιο! Εμείς είμαστε ένοχοι για τη σπατάλη στο νερό, το πετρέλαιο ή την καταστροφή των τροπικών δασών, τη μόλυνση του αέρα, της γης και των ποταμών. Αυτός είναι ο στρατηγικός στόχος της καμπάνιας για την κλιματική κρίση: η ολική απο-πολιτικοποίηση του θέματος. Καλά, πώς να ξεφορτωθούμε τον εχθρό αν είμαστε πεισμένοι ότι είναι μέσα μας, ότι εμείς είμαστε η αιτία της καταστροφής μας;
Υπέρβαση της οικολογικής κρίσης
Γι’ αυτό το λόγο, η αντιμετώπιση της τωρινής κατάστασης δε χαρίζεται. Πάντως, έχουμε μπροστά μας πολλούς τρόπους, αλλά πολλοί λίγοι είναι «αξιόπιστοι» και ακόμα λιγότερο επαναστατικοί. Ο πιο δημοφιλής σήμερα είναι αυτός του πράσινου καπιταλισμού και του Αλ Γκορ ή του Κον Μπεντίτ, ένας τρόπος για την καθαρή παραγωγή, χωρίς θέρμανση της ατμόσφαιρας. Αυτή η «λύση» είναι πιστευτή, και δεν αμφισβητεί τη λατρεία της δουλειάς και τη σχέση υποταγής και κυριαρχίας, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο την ίδια στιγμή. Ο «πράσινος» καπιταλισμός σήμερα, με τις Δημοκρατικές προσπάθειες του μάρκετινγκ μπορεί κάλλιστα να δώσει τη θέση του σε μια πράσινη δικτατορία, πολύ πιο αποτελεσματική επειδή θα απαιτούσε απ’ τον καθένα να «θυσιάσει» όσα το καπιταλιστικό σύστημα μας έχει δώσει μέχρι τώρα, αυτοκίνητα, ηλεκτρικές συσκευές, θέρμανση το χειμώνα και ψύξη το καλοκαίρι κτλ. Μια τέτοια δικτατορία, αν και «πράσινη», κατοχυρώνει τις ιεραρχικές σχέσεις της κυριαρχίας. Γιατί να πρέπει να την διαιωνίσουμε στο όνομα της επιβίωσης, ένα τέτοιο πραξικόπημα θα συμβεί πολύ πιο εύκολα απ’ τη στιγμή που πιστεύουμε ότι το κύριο μέλημα είναι να σώσουμε τον πλανήτη. Το γεγονός ότι πρέπει να δεχτούμε τη δικτατορία στο όνομα της ελπίδας παρά τον αληθινό κίνδυνο που είναι η πορεία προς την καταστροφή κάθε είδους. Η μείωση [των ρύπων, της υπερθέρμανσης] εμφανίζεται σαν εναλλακτική λύση στον πράσινο καπιταλισμό, αλλά για να επιτευχθεί το πρόγραμμά της παγκόσμια, αν και δεν είναι σίγουρο, είναι απαραίτητο χώρες πολυπληθέστερες από τις δικές μας, όπως η Ινδία, η Κίνα, η Ινδονησία κοκ, να αλλάξουν ξαφνικά (λόγω ποιου θαύματος;) τις συνθήκες των πολιτικών και οικονομικών τους στόχων… Αντί να στοχεύουν σε μια παγκόσμια ή περιφερειακή ηγεμονία, θα έπρεπε να εγκαταλείψουν το όνειρο της εξουσίας και να αυξήσουν το επίπεδο ζωής για ένα είδος αυτό-θυσίας στο όνομα της επιβίωσης της ανθρωπότητας. Αυτό φαντάζει απίθανο, αν εξαιρέσουμε την επιβολή δικτατορικών μέτρων, έτσι το «πράσινο» εμφανίζεται ξανά και έχουμε την πράσινη δικτατορία.
Ποια θα ήταν μια οικολογική λύση στην κλιματική κρίση; Μια περιβαλλοντική πολιτική; Η οικολογία ξεκινά με την κατανόηση των σχέσεων της κυριαρχίας ώστε οι άνθρωποι να μην αναγκάζονται να παίρνουν αποφάσεις ανάμεσα σ’ αυτούς και το περιβάλλον τους. Μια μη-καταστροφική σχέση με το φυσικό περιβάλλον μας σημαίνει να κριτικάρουμε όλες τις μορφές κυριαρχίας ανδρών πάνω στις γυναίκες, ενήλικων πάνω στα παιδιά, «Χριστιανών» πάνω σε Μουσουλμάνους και αντίστροφα… Επειδή είμαστε όλοι μέρος του «περιβάλλοντος», οι άλλοι είναι κι αυτοί μέσα στο «περιβάλλον μας».
Η μείωση είναι μια εναλλακτική λύση
Μια περιβαλλοντική πολιτική είναι μια πολιτική ολικής απουσίας κυριαρχίας. Σημαίνει την απόρριψη της εξουσίας που απολαμβάνουν τα Κράτη, των ειδικών και των πολυεθνικών εταιριών, να αποφασίζουμε εμείς για το μέλλον μας. Το περιβάλλον είναι καθολικά συμβατό με μια κοινωνία που βασίζεται στον αντι-εξουσιαστικό κομμουνισμό, την αναρχία και την έλλειψη βίας, αλλά είναι σίγουρα αντίθετο με τη δικτατορία, που απαιτεί, εξ ανάγκης, τη διατήρηση των σχέσεων κυριαρχίας ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα, ειδικά στη δουλειά. Η δημιουργία μικρών αλυσίδων για τη συντήρησή μας, η οργάνωση των ζωών μας (και της επιβίωσής μας) σε όλα τα πεδία, από τη γεωργία στην κουλτούρα και το στοχασμό, είναι δυνατά σε περιοχές που δεν χρειάζονται έναν τεχνολογικοποιημένο κόσμο για ν’ αναπτυχθούν – και να διατηρήσουμε, μ’ αυτό τον τρόπο, την ποικιλία του κόσμου, των κόσμων, ενάντια στην αποξένωση του παγκόσμιου κεφαλαίου. Ακόμα και σήμερα, όπως φαίνεται από τις κοινότητες των Ζαπατίστας στην Τσιάπας, και πολλά ιστορικά παραδείγματα, είναι προφανές ότι οι απελευθερωτικές ανθρώπινες κατακτήσεις δεν έχουν τίποτα να περιμένουν γενικά από την τεχνοεπιστήμη.
Η οικολογία είναι αντι-εξουσιαστική ουτοπία; Η αληθινή μη-συνείδηση είναι μάλλον η καταγγελία της κλιματικής κρίσης χωρίς την απόδοση των αληθινών αιτιών της αποσύνθεσης του πλανήτη μας. Είναι η δουλειά μας, της οποίας οι επιβλαβείς συνέπειες επιβαρύνονται τρομακτικά από τη δύναμη της τεχνο-επιστήμης, που μας οδήγησε εκεί που είμαστε. Το βίωμα της οικολογίας ξεκινά με την έξοδο από τον κόσμο της δουλειάς.
Philippe Godard (από το περιοδικό Rivista Anarchica, τ. Απριλίου 2011)Μετάφραση από την αγγλική έκδοση του κειμένου: Αναρχικός Πυρήνας ΞΑΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ
